Voor Veldacademie is onderzoek een middel om met betrokkenen en belanghebbende in de stad in gesprek te gaan en naar oplossingen voor vraagstukken in de stad- en wijkontwikkeling te zoeken. Onderzoeksresultaten behoren niet (alleen) op beleidsbureaus te belanden, we willen ze delen met bewoners, ondernemers en professionals in het veld.
Soms is het onderzoeksproces op zichzelf al een krachtige veranderaar. Door met studenten de wijk in te gaan, met mensen te praten en te vragen waar ze behoefte aan hebben, ze te betrekken bij de dataverzameling, breng je al een heel proces op gang. Hetzelfde geldt natuurlijk voor ontwerpprocessen. Die geven we het liefst met betrokkenen samen vorm.
Voor ons onderzoek hoeft niemand stil te zitten en onze onderzoekers werken niet op afstand, zo veel mogelijk onzichtbaar, maar zijn betrokken en denken mee.Dit wordt ook wel actieonderzoek genoemd: het veranderen van de praktijk, zorgen voor netwerkvorming en het ontwikkelen van toepasbare kennis voor alle belanghebbenden staat centraal.
In deze nieuwsbrief lees je meer over diverse vormen van ons actieonderzoek.
BEWONERSINITIATIEF BOSPOLDERPLEIN
Midden in de wijk Bospolder ligt het Bospolderplein. Het oogt als een groot kaal plein, niet meer van deze tijd. Een groot deel van het plein is geasfalteerd, bij heet weer is het er dus niet uit te houden. En na regen staat het plein vol met plassen. Er staan prachtige bomen aan de randen van het plein, maar ook harde zitbanken, her en der verspreide speelobjecten en veel geparkeerde auto’s. Voor kinderen is het geen verkeersveilige omgeving. Onder bewoners en betrokken professionals leeft het idee dat het plein zo veel meer en mooier zou kunnen zijn. Het heeft een groot oppervlakte en verbindt veel woonstraten. Dit kan dé centrale plek in Bospolder voor iedereen zijn.
Daarom zijn bewoners een initiatiefgroep begonnen. Deze groep wil graag dat de herinrichting van het Bospolderplein officieel op de planning van de gemeente Rotterdam komt. Veldacademie is gevraagd zich aan te sluiten bij de initiatiefgroep om de wensen voor het plein op te halen in de wijk. Hierbij koppelen we onderwerpen zoals spelen, sporten, wandelen en ontmoeten aan transitievraagstukken zoals klimaatadaptatie en mobiliteit. Ook onderzoeken we hoe betrokken mensen zijn bij de eigen leefomgeving. We houden online enquêtes, voeren straatgesprekken en observeren het gebruik van het plein.
De resultaten van ons onderzoek worden gebruikt voor de ontwerpschetsen die de initiatiefgroep zal opstellen in samenwerking met experts op het gebied van vergroening, duurzaamheid, openbare veiligheid en water. Deze schetsen worden getoetst bij de bewoners. Met het daaruit voortvloeiende ‘Programma van Wensen’ laten de bewoners aan de gemeente zien hoe geweldig het plein zou kunnen zijn voor de wijk Bospolder en omliggende wijken. Een toekomstbestendig plein dat vooroploopt in plaats van achterblijft.
Op de BoTu-projectpagina lees je meer over onze onderzoeksactiviteiten in de wijken Bospolder-Tussendijken.
Foto: Stichting Wijkcollectie
VERHALENWANDELINGEN LOPEN ALS EEN TREIN
Ons onderzoek naar de effecten van de corona-crisis op Bospolder-Tussendijken (BoTu) liet overtuigend ziet dat een wijk sneller opveert als er veel en goed met elkaar verknoopte netwerken bestaan, formeel en zeker ook informeel. Je belt elkaar dan gemakkelijker even op, weet eerder waar je moet zijn bij een noodgeval, pikt sneller signalen op als er iets mis is. Netwerken zijn dus belangrijk.
We zijn daarom heel blij dat we als onderdeel van stichting Wijkcollectie (zie hieronder) veel geïnvesteerd hebben in het organiseren van Verhalencafés in de wijk BoTu. In de vorige nieuwsbrief schreven we al dat mensen uit de wijk elkaar bij deze cafés kunnen ontmoeten en hun verhalen over de wijk delen. Het zijn prachtige gelegenheden om mensen met elkaar in contact te brengen en tegelijkertijd de sociale structuren in de wijk systematisch in kaart te brengen.
Door de coronacrisis verplaatsten de verhalencafés zich naar buiten. We gingen wandelen door de wijk en dat bleek een schot in de roos. Als je samen door je eigen omgeving wandelt, is het gemakkelijk om een gesprek met elkaar aan te knopen over een betekenisvolle plek, ervaringen te delen, misschien wel samen plannen te smeden. De wijk wordt zichtbaar voor jou en bovendien ben je als groepje wandelaars ook zichtbaarder voor de wijk.
Deze verhalenwandelingen blijken ook in Merwe Vierhavens (M4H) heel goed geschikt om netwerkvorming te stimuleren. M4H kent BoTu niet zo goed, en andersom weten de meeste mensen in BoTu ook niet precies wat er in M4H gebeurt. We wandelen daarom regelmatig met bewoners, professionals en ondernemers uit BoTu en M4H door M4H. Bijvoorbeeld een route langs alle nieuwe bedrijven die zich inmiddels in het gebied hebben gevestigd. Zo hopen we veel informatie op te halen over wat er speelt in de wijken en tegelijk netwerkvorming tussen bewoners en bedrijven en tussen ondernemers onderling op gang te brengen.
Wandel je mee? De eerstvolgende wandeling is op 12 oktober in Hillesluis. Kijk op de website en meld je aan voor deze of een van de andere komende wandelingen door M4H of een andere wijk in Rotterdam.
Foto: Fred Ernst
DESIGN & BUILD IN IJSSELMONDE
Ons ontwerponderwijs is sterk gericht op leren in de praktijk. Studenten die bij ons in de leer zijn, baseren hun ontwerp op een vraag uit het veld. Die halen ze zelf op, door met allerlei belanghebbenden te spreken en de praktijksituatie te observeren. Uit al die informatie destilleren ze de eisen voor hun plan.
Sommige studenten werken daarbij vanuit de Design & Build methodiek. Dat betekent dat je je ontwerp ook daadwerkelijk op schaal 1:1 bouwt op de plek waar het bedoeld is. Een betere manier om te ontdekken of je ontwerp werkt zoals je van tevoren bedacht had, is er niet. En je komt in aanraking met de praktijk van het werkveld. Je leert technisch detailleren, communiceren met aannemers en gebruikers, een financiële administratie bijhouden.
In IJsselmonde is recent een mooi voorbeeld voltooid. Studenten van de TU Delft deden voor hun ontwerp voor een ontmoetingsplek in IJsselmonde onderzoek in de wijk. Ze spraken op straat met bewoners, interviewden professionals, deden observaties en analyseerden de omgeving. In deze inmiddels zestig jaar oude tuinstad bleek behoefte te zijn aan meer laagdrempelige ontmoetingsplekken voor jongeren.
De studenten bouwden samen met de beoogde jeugdige gebruikers een paviljoen op het marktplein. De bouwplaats vormde een ware ontmoetingsplek. Dagelijks kwamen er wijkbewoners langs om te informeren naar het project en de voortgang, en voor advies. De senioren uit de omliggende flats zagen het bouwwerk in twee weken groeien. Jongeren uit de wijk pakten zelf een schroefmachine op om mee te helpen bouwen. Kinderen van vijf basisscholen uit de buurt beschilderden houten paneeltjes voor het expositiepaviljoen. Kortom, het bruiste van de bouwactiviteit op het marktplein van de oude tuinstad.
En dit is pas het begin. Want dit paviljoen is het eerste in een reeks van Design & Build projecten in Rotterdam dat de komende jaren gaat plaatsvinden. Dit doen we met partners uit het onderwijs en de praktijk.
STICHTING WIJKCOLLECTIE VESTIGT ZICH IN COOLHAVEN
Stichting Wijkcollectie krijgt een vaste stek in de wijk Coolhaven. De nieuwe huisvesting wordt op vrijdag 8 oktober geopend. Daarmee is de stichting een benaderbare en tastbare plek voor mensen om te bezoeken.
De stichting Wijkcollectie verzamelt bijzondere verhalen uit de wijk en organiseert evenementen, zoals verhalencafés en verhalenwandelingen, om die verhalen te delen en nieuwe verbindingen te laten ontstaan. Deze verhalen kunnen vertellingen of voordrachten zijn, maar ook toneelstukken, muziekstukken of ‘spoken word’ gedichten. De verhalen documenteren en delen we via (sociale) media en in de toekomst willen we ook lokale museumdirecteuren aanstellen die het nog vaak springlevende culturele erfgoed exposeren in lokale wijkmuseumkasten. De verhalen smeden een band tussen mensen uit de wijk en met mensen uit andere wijken. Ook beleidsmakers haken steeds vaker aan om hun kennis over het leven in de wijk op te frissen.
Stichting Wijkcollectie is begin 2021 officieel opgericht als een samenwerking tussen oud-medewerkers van Museum Rotterdam en Veldacademie. Doel is om cultuur, erfgoedprojecten en onderzoek de veerkracht van wijken te ondersteunen. Met veerkracht bedoelen we dan: de wijze waarop individuele bewoners kunnen omgaan met uitdagingen en veranderingen in hun leven en hoe het sociale weefsel van de wijk is toegerust op de veranderingen. Veldacademie monitort of de activiteiten daadwerkelijk bijdragen aan sterke sociale netwerken door te tellen hoeveel verbindingen er bestaan en hoe lang die standhouden.
De stichting is momenteel actief in vier wijken: Bospolder-Tussendijken, Merwe-Vierhavens, Hillesluis en Tarwewijk. Voor elke wijk is een herkenbaar beeldmerk ontwikkeld dat de verhalenvertellers bij hun verhalen dragen.
Het is mooi om te zien dat alle deelnemers het als een eer ervaren om onderdeel te zijn van de wijkcollectie en trots uitdragen over hun eigen wijk en hun bijdrage aan de wijk. Een andere opbrengst is dat er veel nieuwe relaties en samenwerkingen ontstaan, op basis van een gedeelde band met de eigen leefomgeving. Zo draagt de stichting bij aan community building.
De wijkcollectie breidt zich als een olievlek uit over de stad. Steeds meer wijken willen meedoen en er is ook interesse in andere steden. De komende periode gaan we kijken of we de methode van de wijkcollectie breder kunnen verspreiden en vermarkten, zodat de activiteiten ook op eigen kracht kunnen bestaan.
Wil je doorpraten over de wijkcollectie? Bezoek ons na 8 oktober in de oude viswinkel aan de Willem Buytewechstraat 145.
Je kunt de wijkcollecties bekijken op de website, of updates volgen via Facebook
WINNAAR PRIJSVRAAG PLEINEN TARWEWIJK BEKEND
In een eerdere nieuwsbrief schreven we er al over: de buitenruimte van de Rotterdamse Tarwewijk is aan een opknapbeurt toe. De wijk is een doorstroomwijk: mensen wonen er maar kort en de stenige, op functioneel verkeer gerichte openbare ruimte nodigt evenmin uit om er wat langer te verblijven. Dit bemoeilijkt gemeenschapsvorming en het aangaan van betekenisvolle sociale contacten.
Er worden onder andere twee pleinen aan de Zwartewaalstraat vernieuwd. Om ervoor te zorgen dat de nieuwe pleinen écht van de wijk worden, heeft Veldacademie van de gemeente opdracht gekregen om de plannen beter te laten aansluiten op de dagelijkse activiteiten en behoeftes van de wijk. Om dit te doen, hebben we een ontwerpprijsvraag uitgeschreven, waar juist ook mensen uit de wijk op allerlei manieren aan kunnen deelnemen.
Om erachter te komen wat er in de wijk speelt, is met veel verschillende mensen – omwonenden, passanten, professionals – gesproken. Uit dit wijkonderzoek blijkt onder andere dat meisjes andere wensen hebben voor de pleinen dan jongens en dat ouders hun jonge kinderen na school vaak liever thuishouden, dan buiten laten spelen.
Bijzonder aan deze prijsvraag is dat bewoners, lokale ondernemers en initiatieven bij alle fasen van de prijsvraag actief werden en worden betrokken. Ze gaven belangrijke input voor het programma van eisen, ontwierpen mee aan de pleinen en hadden een belangrijke stem bij de keuze voor het winnend ontwerp. Op deze manier worden de pleinen duurzaam ontwikkeld. Er ontstaat eigenaarschap, dat het beheer, programmering en de sociale controle ten goede komt.
En inmiddels hebben we twee winnaars! Een studententeam en een team uit de wijk hebben een ontwerp gemaakt met veel groen, veel ruimte voor sport, spel en ontspanning en vooral: alle mogelijkheden voor flexibel gebruik van de pleinen, voor verschillende doelgroepen. Alleen zo worden de pleinen echt van de wijk, denkt de jury.
De komende tijd gaan de studenten samen met de bewoners het plan uitwerken, daarbij worden ze ondersteund door een ontwerper van de gemeente. Als het plan helemaal af is, gaat het nog een keer ‘langs de wijk’ en dan worden de plannen daadwerkelijk gerealiseerd.
Lees meer over de prijsvraag op de projectpagina. Je kunt de inzendingen en de winnende ontwerpen bekijken op de Tarwekracht website.
MEER WAARDE VOOR MAATSCHAPPELIJK VASTGOED
Maatschappelijke voorzieningen zoals scholen, sporthallen, cultuurvoorzieningen of huizen van de wijk hebben veel potentie om de kwaliteit van leven in een wijk te verbeteren. Zij het op sociaal vlak als publieke ontmoetingsplek, vindplaats voor zorg en ondersteuning of inspirerende plek om te leren. Zij het als onderdeel van een wandelnetwerk, verkeersveilige speel- en sportplek of als onderdeel van groen- en waterstructuren. De overheid heeft met maatschappelijke voorzieningen dus een sleutel in handen om sociale én fysieke doelen te behalen en de publieke ruimte te verrijken.
De realisatie en exploitatie van dit soort voorzieningen is echter niet eenvoudig. Hoe deel je verantwoordelijkheid voor een voorziening en werk je goed samen? Welke waarden kun je gezamenlijk nastreven? Zijn er functies die goed te combineren zijn? Wie zijn partners in ontwikkeling en exploitatie?
Om vat te krijgen op deze abstracte vragen is Veldacademie gestart met het project maatschappelijk vastgoed. Startpunt van dit project was ons bezoek aan Kopenhagen, een stad die ongelofelijk veel inspirerende voorbeelden biedt van multifunctionele maatschappelijke voorzieningen. Het afgelopen jaar hebben we meer referentieprojecten uit binnen- en buitenland verzameld en daarmee ontwikkelen we nu een waardekader voor maatschappelijke voorzieningen. Het kader helpt betrokkenen om na te gaan welke waarden op een plek belangrijk kunnen zijn en deze vanaf het begin af aan bij het (her)ontwerpproces meenemen. Dat kan in het plan van eisen, of als onderdeel van het hele ontwerpproces.
Het waardekader met de referentieprojecten willen we uitwerken tot een aantrekkelijke en praktische tool die onder andere gemeentes, schoolbesturen, welzijnsorganisaties en de markt zal moeten overtuigen om méér waarde te halen uit de (her)ontwikkeling van maatschappelijk vastgoed. Samen met de gemeente Rotterdam testen we het waardekader uit bij een klein aantal ‘casestudies’ – actuele Rotterdamse opgaves waar zich nu ontwikkelmogelijkheden voordoen, bijvoorbeeld omdat zich er meerderde vervangings- of renovatieopgaves aandienen, een gebiedsontwikkeling of omdat er draagvlak is voor samenwerking tussen een aantal partijen waardoor er meerwaarde kan ontstaan. Het is dus een vorm van actieonderzoek waarin we de ontwikkeling van voorzieningen willen beïnvloeden en daarvan willen leren.
Wil je meer informatie over dit project of meedenken over het waardekader? Mail met Anne-Sophie Wouters.
Wil je onze volgende nieuwsbrief via de mail ontvangen? Klik dan hier.