Blog

Veldacademie bezoekt Brussel

1#

31-10-2018

Brussel, een stad met 19 burgermeesters, is voor het vergaren van kennis over stedelijke politiek intrigerend en zeer interessant. In dit politieke speelveld zoekt de stad naar nieuwe manieren om sociaal-economische en culturele vraagstukken aan te pakken. Veldacademie heeft in oktober 2018, wandelend in de nazomer zon Brussel ontdekt. Het vierdaagse programma bestond onder andere uit een lezing over Het Kanaalplan, een bezoek aan Buurthuis Bonnevie, een rondleiding op de tentoonstelling THE MISSING LINK (IABR 2018+2020) en een rondleiding door de gemeente Sint-Jans-Molenbeek. In dit blog delen studenten van Veldacademie de opgedane inzichten.

Het kanaal
De excursie start met een lezing in het WTC-gebouw door Sofie Vermeulen. Sofie is in 2015 gepromoveerd met een onderzoek naar het Kanaalplan. Ze begint haar lezing met de actualiteit. De Brusselse gemeente Sint-Jans-Molenbeek is begin 2016 in het nieuws geweest als broedplaats van potentiële terroristen. Een van de aanslagplegers van de aanslagen in Parijs komt uit Molenbeek. Evenals een aantal van zijn handlangers. Volgens Sophie is het niet zo gek dat de jeugd zo heeft kunnen radicaliseren in Molenbeek. De gemeente heeft namelijk een relatief homogene samenstelling met veel arme, Noord-Afrikaanse inwoners. Het kanaal versterkt deze sociologische en stedelijke tweedeling en dient als breuklijn tussen Sint-Jans-Molenbeek en Brussel centrum. Mensen uit Brussel centrum blijven liever aan hun kant van het kanaal, en hetzelfde geldt voor mensen uit Molenbeek.

Het kanaal is gegraven in de 16e eeuw om goederen te vervoeren van Antwerpen naar Brussel. Er is nog een kleine haven in het noorden van de stad in gebruik. De rest van het kanaal wordt niet meer gebruikt als vervoersstroom. Waar in veel steden een waterweg een gewilde locatie is om te wonen en te recreëren, is dat in Brussel niet het geval. Het kanaal vormt een barrière die de stad in tweeën splijt. Er is in het gebied een gebrek aan functies en hoogwaardige openbare ruimte.

Het Kanaalplan
Het Brussels Hoofdstedelijk Gewest wil de radicalisering van Molenbeek tegengaan en het gebied langs het kanaal aantrekkelijk maken. Via een prijsvraag zijn stedenbouwers en architectenbureaus uitgenodigd een plan te maken om de Kanaalzone te ontwikkelen. De doelstelling van het plan is om economische activiteiten in de stad te behouden; meer woningen, betere openbare ruimte en een betere mix van functies en bevolkingsgroepen. Dat is een hele opgave, de Kanaalzone is met zijn 2.850 hectare een enorm gebied. De zone behelst het centrale gedeelte van de stad aan weerszijde van de 14 kilometer lange waterweg.

De prijsvraag voor het Kanaalplan is gewonnen door stedenbouwers Alexandre Chemetoff & Associés. Zij hebben gewonnen met een plan dat in eerste instantie geen ruimtelijk ontwerp is maar een methode om de verschillende Brusselse stadsgewesten, beleidsmakers en andere sleutelfiguren aan tafel te krijgen. Alexandre Chemetoff & Associés heeft juist dit plan ingediend, omdat het niet makkelijk is in Brussel iets voor elkaar te krijgen. Brussel is namelijk geen stad, het is een Hoofdstedelijk Gewest met 19 gemeenten en evenzoveel burgemeesters. De samenwerking tussen de gemeenten verloopt niet altijd soepel. Elk gemeente is naar binnen gekeerd en komt op voor de wensen van eigen inwoners. Daarnaast is de bevolking van Brussel verdeeld in een Vlaamse en Franse gemeenschap wat de besluitvorming uitermate gecompliceerd maakt. Daarom kan het jaren duren om iets voor elkaar te krijgen in Brussel. Door beleidsmakers vroeg in het ontwerpproces te betrekken verwachten Alexandre Chemetoff & Associés meer draagvlak te gecreëerd voor het plan en daarbij het besluitvormingsproces te verkorten.

Aan de hand van de bevindingen uit een serie workshops waar onder andere de 19 burgemeesters aan deel namen, is pas in fase twee een ruimtelijke component opgeleverd.

Sofie is benieuwd of volgens ons de doelstellingen van het Brusselse Stadsgewest behaald worden. Interessant aan het plan is het besluit om fabrieken te behouden en bedrijvigheid een permanente plek te geven aan het kanaal. In veel steden maken bedrijfsterreinen plaats voor woningen. Maar in Brussel, dat al kampt met veel werkloosheid, zou dit zorgen voor meer werkeloosheid. En daarnaast onnodige verkeersstromen teweegbrengen naar bedrijvigheid buiten de stad.

De lezing van Sofie Vermeulen vormt een goede introductie over Brussel en nieuwe stedelijke ontwikkeling. De initiatieven om van Brussel een leefbare stad te maken, krijgen een gezicht tijdens ons bezoek aan Buurthuis Bonnevie. Hierover meer in het volgende blog.

Studenten MSc 3 Architecture TU Delft – Faculteit Bouwkunde
Christine van der Veen
Matthijs van Mulligen
Max Kowalski
Vera van Wijk
Oukje van Merle (Urbanism)