De excursie van Veldacademie brengt ons langs bijzondere plekken en projecten in Tallinn, projecten die tevens dienen als test cases voor het door Veldacademie ontwikkelde maatschappelijk waardenkader. Dit waardenkader, onderdeel van het project maatschappelijk vastgoed, helpt betrokkenen om na te gaan welke waarden op een plek belangrijk kunnen zijn en deze vanaf het begin af aan bij een (her)ontwerpproces mee te nemen. Onze afstudeerstudenten hebben vanuit deze invalshoek naar afgeronde transformaties en projecten in Tallinn en Helsinki gekeken. Blog 4: Lasnaidee
Na een busrit richting het oosten langs diverse buitenwijken, stoppen we aan de rand van de snelweg. Met een brug over de snelweg heen bereiken we de wijk Lasnamäe. Lopend over geasfalteerde straten met sovjet-flats, belanden we in een binnentuin. De poort van het hoge ijzeren hek naast een kleurrijke muurschildering is open, en aan de andere kant van de tuin zwaait Maria. Ze geeft ons een inkijkje in een container vol tuingereedschap en verteld ons meer over Lasnaidee, aan een hoge tafel midden tussen de moestuintjes. Vervolgens nemen we de - voor ons gevoel ontelbaar - vele trappen naar het dak van één van die sovjet-flats, om het landschap en uitzicht op de diverse sovjet-wijken te bewonderen bij een ondergaande zon.
Een close-up van de verschillende moestuinen. Op de achtergrond zie je het gebouw waarin het kinderdagverblijf en andere kleine bedrijfjes gevestigd zijn.
De organisatie Lasnaidee is ontstaan door twaalf buurtbewoners. In veel wijken in Tallinn bestonden al wijk-initiatieven, maar in Lasnamäe ontbrak zo’n organisatie nog. Daarom hebben de oprichters Lasnaidee gecreëerd. Deze organisatie heeft midden in de wijk buurttuintjes gecreëerd, die onderhouden worden door bewoners uit de buurt. De moestuintjes en een aantal andere activiteiten zijn opgezet met als doel om bewoners met elkaar te verbinden en ze een stukje verantwoordelijkheid te laten nemen voor hun wijk.
De organisatie Lasnaidee is gevestigd in de wijk Lasnamäe, ten oosten van het oude centrum. Midden in deze wijk, omringd door Sovjet-flats, bevinden zich de moestuinen. De locatie is omheind door een hoog ijzeren hek, maar dit staat altijd open. Naast moestuintjes heeft de tuin een open grasveld en een opslagcontainer voor al het tuingereedschap. Deze tuin werd vroeger gebruikt door de naastgelegen kinderopvang, maar is nu te bezoeken door iedereen.
Het gebruik van de buurttuin
Deelnemende bewoners hebben elk een eigen plantenbak met daarin een moestuintje dat zij zelf onderhouden. Als wij er aankomen is er niemand in de tuin bezig, maar zien we wel bij elke plantenbak een naambordje staan. Sommige bakken worden door groepjes vrienden gedeeld en anderen zijn in onderhoud van de naastgelegen kinderopvang/school. Een aantal moestuintjes zijn vrij te gebruiken door iedereen. Ook vind je in de tuin een oude koelkast waar boeken in staan die meegenomen kunnen worden, als ook een tuinhuisje vol tuingereedschap. Naast de moestuinen, organiseert Lasnaidee nog andere buurtactiviteiten, zoals een openluchtbioscoop of het maken van een publieke muurschildering.
De moestuinen van Lasnaidee zijn inmiddels zo populair, dat er een wachtlijst is voor de tuintjes. Door de verschillende gebruikers van de tuin, verandert het programma van de tuin constant, maar de tuin is altijd publiek toegankelijk. Vaak gebruiken omwonenden of de school de tuin om activiteiten te organiseren of bij te wonen.
Echter blijkt dat de organisatie van activiteiten en het onderhoud van de tuintjes nog weinig wordt opgepakt door de bewoners zelf. Er wordt gevreesd dat dit soort initiatieven geen stand zullen houden op het moment dat de huidige organisatie besluit haar handen ervan af te trekken. Het initiatief vanuit de bewoners is dus nog niet erg aanwezig.
Hoewel de moestuintjes van Lasnaidee in eerste instantie een klein buurt-initiatief waren, kregen zij naamsbekendheid in heel Estland. In de media werd het groots opgepakt en zelfs de president van Estland heeft ze bezocht. Het initiatief vormt een voorbeeld voor veel omliggende wijken. Aan de goed onderhouden tuintjes en het hele park is ook te zien dat alle betrokkenen hier erg trots op zijn.
In het koude Tallinn zouden boeken in een niet geïsoleerde kast snel vergaan. Deze koelkast beschermt de boeken tegen verwering. De boeken zijn vrijblijvend mee te nemen door omwonenden.
Maatschappelijke waarden van het project
Lokaal eigenaarschap - De moestuintjes worden verzorgd door bewoners uit de wijk Lasnamäe. Hoewel zij geen echte eigenaar zijn, ligt hierdoor de verantwoordelijkheid wel bij de buurtbewoners. Het doel is ervoor te zorgen dat omwonenden het gevoel hebben dat deze plek hun eigendom en verantwoordelijkheid is. De tuin, omsloten door Sovjet-flats uit 1970-1990 zonder grote balkons, vormt een centraal punt binnen de wijk waar mensen samen kunnen komen in hun ‘eigen’ tuin.
Betrokkenheid - De verschillende initiatieven leiden tot sociaal contact tussen verschillende bewoners. Zo helpen eigenaren van de moestuintjes elkaar en wisselen ze recepten uit. Bewoners hebben hierin verschillende rollen, die passen bij de mate waarin ze willen participeren. Een ander voorbeeld is dat van een bewoner tijdens de evenementen die georganiseerd worden in en rond de tuin zorgt voor lekker eten op zijn barbecue.
Inclusiviteit - De moestuinen zijn publiek toegankelijk voor iedereen, maar ook het deelnemen en het verzorgen van een tuintje is in principe mogelijk voor alle bewoners uit de wijk. Zelfs mensen die niet zelf een tuintje willen verzorgen, zijn wel vrij om de tuin te bezoeken en gebruik te maken van de boekenkoelkast of mee te doen aan andere activiteiten. Via deelnemende bewoners wordt ook geprobeerd weer nieuwe mensen bij het project te betrekken. Ook viel op dat politieke discussies geweerd worden uit de organisatie, om zo niemand buiten te sluiten en wrijving te voorkomen.
Conclusie
Lasnaidee is een mooi voorbeeld van een succesvol buurtinitiatief. Hoewel ze klein zijn begonnen, hebben ze inmiddels naamsbekendheid in Tallinn gegenereerd. Zelfs nu de aanloop begint te groeien en meer buurtbewoners betrokken raken bij de activiteiten, runt de organisatie de moestuintjes en andere initiatieven nog part-time. Hoewel het de organisatie momenteel nog niet lukt om bewoners zelf ook initiatief te laten nemen, zit die potentie er zeker in. De simplistische, maar effectieve opzet van Lasnaidee brengt buurtbewoners samen, zonder iemand uit te sluiten en stimuleert zo het vormen van connecties tussen de verschillende bewoners. Ook in Nederland zou deze bottom-up aanpak goed kunnen werken en dit wordt met de nieuwe omgevingswet ook zeker al aangemoedigd. Lasnaidee laat zien dat er geen grote budgetten en nieuwe gebouwen nodig zijn om buurtbewoners en andere betrokkenen nader tot elkaar te brengen. Het enige wat je nodig hebt is een goed idee.
Een overzicht van de moestuinen met op de achtergrond omliggende sovjet-flats. Ook zie je links het tuinhuisje en de boeken-koelkast.