Tallinn, hoofdstad van Estland en stad met vele gezichten: het door UNESCO beschermde middeleeuwse stadscentrum en de haven die een belangrijk knooppunt vormt in Noord-Europa. Met voorsteden met mass housing projects uit het Sovjet-tijdperk en voormalige industrieterreinen die getransformeerd worden tot moderne Europese wijken vol ruimte voor creatieve expressie en ondernemerschap. Deze stad in transitie is de inspirerende bestemming voor de Veldacademie-excursie van 2021.
Een excursie die ons langs bijzondere plekken en projecten brengt, die tevens dienen als test cases voor het door Veldacademie ontwikkelde maatschappelijk waardenkader. Dit waardenkader, onderdeel van het project maatschappelijk vastgoed, helpt betrokkenen om na te gaan welke waarden op een plek belangrijk kunnen zijn en deze vanaf het begin af aan bij een (her)ontwerpproces mee te nemen. Tijdens de excursie hebben wij het kader getoetst en aanscherpt. Onze afstudeerstudenten hebben vanuit deze invalshoek naar afgeronde transformaties en projecten in Tallinn en Helsinki gekeken, zoals: Balti Jaam Turg en Depoo food street; Telliskivi Creative City; het Rotermann kwartier; Lasnaidee en Oodi Helsinki Central Library, en zijn met elkaar over deze projecten in gesprek gegaan. Hieronder vind je de bevindingen van de studenten in blog 1: DEPOO/Balti Jaama Turg.
Ons drukke programma begint met een bezoek aan Balti Jaam Turg en Depoo food street, waardoor gelijk al onze verwachtingen van de stad worden overtroffen. De locatie is industrieel maar vooral heel hip en van hoge kwaliteit. Na een korte introductie door Lisa van het project krijgt iedereen tijd om de markt zelf te ervaren en te genieten van het vele lekkere eten dat de plek te bieden heeft.
Balti Jaama Turg – Ests voor ‘Baltische stationmarkt’ – leent haar naam aan haar centrale ligging ten noorden van het treinstation in Kalamaja, de populairste wijk van Tallinn. Het staat ook wel bekend als DEPOO Turg, wat verwijst naar de originele functie van het gebouw: een treinreparatiedepot. De markthal bestaat uit twee delen. Een dagelijkse markt is gevestigd in het overdekte maar open deel, waar voedsel en andere goederen worden verkocht. Op de eerste verdieping vind je een veelvoud aan tweedehands- en antiekwinkels, zoals op een echte Russische markt. De overdekte markt sluit aan op het oude treinreparatiedepot waar o.a. een vlees- en zuivelhal, een biologische groentemarkt en verscheidene cafés in gevestigd zijn. Een grotere supermarkt, sportschool en parkeergarage zijn te vinden in de kelder. Op het terrein rondom de markthal ligt DEPOO food street, waar hippe restaurants en cafés zijn gevestigd in oude treincoupés en loodsen. Hierdoor heeft de straat iets weg van een food truck festival.
Balti Jaama Turg - de eerste verdieping heeft nog het meeste weg van een traditionele Baltische markt
De markthal is gerenoveerd in 2017, maar heeft al sinds 1993 een marktfunctie. De oorspronkelijke markt had echter een nogal dubieuze reputatie: het was er erg smerig en er werden veelvuldig gestolen goederen verkocht. Met de herontwikkeling van het gebied maakt de traditionele Baltische markt plaats voor een geüpgradede, hippere en beter georganiseerde markthal. Retailvastgoedontwikkelaar Astri Group – ontwikkelaar en eigenaar van o.a. Balti Jaama Turg en DEPOO – hoopt met de vernieuwde markthal bewustzijn te creëren over gezonde voeding door de waarde van schoon en vers voedsel laten zien, en tegelijk waardering te tonen voor voedselbereiding als een vorm van kunst. De nieuwe markt is niet alleen bedoeld voor de inwoners van Tallinn, maar ook als toeristische trekpleister. Aan het begin van de opening trok de markt zo’n 200.000 bezoekers per week.
DEPOO food street, waar restaurants zijn gevestigd in oude treincoupés en bussen
Gebruik van het gebied
Tijdens ons bezoek is het erg rustig en lijken er voornamelijk locals te zijn, waarschijnlijk mede door de tijd van het jaar en het tijdstip: wanneer wij aankomen is het al donker aan het worden en zijn de marktkramen bijna allemaal opgeruimd. Mensen die er werken spreken goed Engels, wat erop kan duiden dat de plek doorgaans veel wordt bezocht door toeristen. Het feit dat het er rustig is kan ook te maken hebben met het aanbod. Met de herontwikkeling van de markthal is de gemiddelde prijs omhooggegaan, waardoor het aanbod minder toegankelijk is voor iedereen. Wel zijn er, zoals bedoeld, veel verschillende ondernemingen en wordt er aandacht besteed aan gezonde voeding.
De markt is een relatief nieuwe ontwikkeling, en tot op heden lijkt er nog weinig te zijn aangepast. Echter lijkt er wel minder ruimte over te blijven voor kleine lokale ondernemers, en vrezen sommige winkeliers en kraameigenaren dat ook zij plaats moeten gaan maken voor ondernemingen die meer aansluiten bij de hippe sfeer die de markt steeds meer uitdraagt. Dit zal uiteindelijk tot gentrificatie van de markt kunnen leiden.
Maatschappelijke waarden van het project
Lokaal eigenaarschap - De markt bestaat uit bijna 300 marktkramen en winkels. Op een enkele keten na, zijn deze allemaal kleine ondernemingen. De markt biedt lokale ondernemers de ruimte om hier zelf iets op te zetten. Samen onder één dak met daarbinnen allemaal hun eigen ruimte.
Gezonde voeding - Het programma wordt ingezet om gezondere eetgewoontes te stimuleren. Zo is er een biologische markt met een veelvoud aan verse groente, fruit, vlees en vis, en hebben vele restaurants een vegetarische of zelfs veganistische menukaart.
Op de markt is gezond voedsel een duidelijk thema
Verbondenheid - De markt ligt op een centrale plek in de stad, vlak naast het treinstation. Door deze centrale ligging verbindt de markt verschillende delen van de stad met elkaar. Daarnaast is het een ontmoetingsplek: de grote hoeveelheid tafels en zitplekken nodigen uit om na een bezoek aan de markt een plekje uit te zoeken en samen te genieten van het gekochte eten.
De markthal is een centraal punt dat verschillende delen van de stad met elkaar verbindt
Culturele expressie - De typische kalkstenen muren en imponerende constructieve elementen refereren naar de geschiedenis van de plek en de trots van inwoners van Tallinn. De markt is een landmark voor zowel inwoners als toeristen. Ook de omgeving eromheen, waar restaurants zijn gevestigd in oude bussen en treincoupés, zijn een knipoog naar het verleden van de plek.
In de vernieuwde markthal schemert de oude functie van treindepot nog duidelijk door
Conclusie
Balti Jaama Turg heeft in theorie genoeg ingrediënten om een plek van hoge collectieve waarde te zijn: de centrale locatie die verschillende delen van de stad met elkaar verbindt, de ruimte die ze biedt aan lokale ondernemers, de vele openbare zitplekken en de uitgesproken architectuur zouden het recept voor succes kunnen zijn. Bovendien is het voormalig depot met veel respect voor haar geschiedenis herontwikkeld, waardoor deze nog goed zichtbaar is in de nieuwe markthal. Waardering voor de historie van een plek of gebouw en daarop voortborduren in plaats van het geheel te vervangen is iets wat we zeker kunnen meenemen naar projecten in Nederland.
En hoewel dit zeker elementen zijn die bijdragen aan de kwaliteit van de markthal, lijken de duurdere en hippere winkels en cafés langzaam de overhand te krijgen en koerst Balti Jaama Turg af op een gestandaardiseerd aanbod dat niet meer toegankelijk is voor de gemiddelde bewoner van Tallinn). In zekere zin lijkt Balti Jaama Turg hiermee hetzelfde lot te wachten te staan als de Markthal in Rotterdam, waar kleine ondernemers het door te hoge huurprijzen hebben moeten afleggen tegen grotere commerciële partijen – veelal ketens. Valt het tij nog te keren, of is gentrificatie een onvermijdelijk gevolg van dergelijke herontwikkelingen?
Muurschilderingen dragen bij aan de hippe ‘urban vibe’ van het voormalig industrieterrein