De gevolgen van de coronacrisis op het dagelijks leven van stadsbewoners waren groot. Aan het begin van de eerste lockdown in maart 2020 ontstonden in de wijken Bospolder-Tussendijken daarom al snel talrijke initiatieven om buurtbewoners in nood te helpen. Veldacademie ging met actoren uit de wijk in gesprek, om erachter te komen wat bewoners en initiatieven in de wijk in staat stelde veerkrachtig te handelen.
Veerkrachtig BoTu
In Bospolder-Tussendijken loopt sinds 2019 het wijkontwikkelingsprogramma Veerkrachtig Botu 2028. De doelstelling van dit programma is om stadswijken als Bospolder-Tussendijken veerkrachtiger te maken. Onder andere door formele en informele sociale netwerken beter met elkaar te verbinden en te werken volgens principes van community building en Asset Based Community Development (ABCD). Buurten worden volgens deze denkwijze van onderop en van binnenuit opgebouwd via sterke en verbonden buurtgemeenschappen waar bewoners hun collectieve kracht ervaren en benutten.
Veldacademie monitort gedurende de looptijd van dit programma de (gemeenschaps)veerkracht in de wijk. Veerkracht is echter een complex en lastig meetbaar verschijnsel. Veerkracht wordt immers pas echt zichtbaar als hij wordt omgezet in (collectief) handelen in reactie op een verstoring. De coronacrisis maakte dat bewoners en initiatieven in de wijk moesten handelen en bracht daarmee een unieke kans om veerkracht in de praktijk tot uiting te zien komen.
Samen sterk
Hoe reageerden bewoners en lokale ondernemers in BoTu tijdens de eerste lockdown op de gevolgen van het Covid-19-virus? Welke hulpvragen kwamen naar voren in deze crisissituatie? Wat voor een soort lokale initiatieven ontstonden er om de hulpvragen te beantwoorden? Wie kwamen er in actie? En wat was de relatie met al bestaande initiatieven? De antwoorden op deze vragen zijn te vinden in de rapportage Samen sterk in coronatijd, die te vinden is op de BoTu-website. In het kort leert de coronatijd ons over de veerkracht van gemeenschappen vijf lessen:
- Bestaande netwerken
In BoTu is een groot aantal nieuwe initiatieven ontstaan om buurtbewoners tijdens de crisis te ondersteunen. Die werden voornamelijk opgestart door actieve buurtbewoners en lokale organisaties, vaak in informeel verband. Bestaande netwerken maken het gemakkelijker om acties op te starten. Eerdere samenwerking zorgt bovendien voor een vertrouwensrelatie waarbij mensen elkaars sterke punten kennen en kunnen benutten. Kortom, een sterk netwerk is essentieel voor een gemeenschap om veerkrachtig te zijn en wordt benut in tijden van crisis.
- Samenwerking formele en informele actoren
Actoren hielden tijdens de lockdown vast aan een gemeenschappelijk doel om de inwoners van BoTu te helpen. Acties zijn snel en doeltreffend tot stand gekomen doordat formele en informele actoren samenwerkten om de inwoners te ondersteunen. Dat deden ze met aanvullende capaciteiten en hulpbronnen, zoals financiële ondersteuning, professionele capaciteiten en kennis over wie je voor welke hulp kunt benaderen.
- Flexibiliteit in rollen
Verschillende actoren, ook formele, toonden tijdens de lockdown flexibiliteit in de rol die zij in de wijk vervulden. Bijvoorbeeld door andere capaciteiten te benutten of nieuwe verantwoordelijkheden op te pakken om tegemoet te komen aan de veranderde vraag van de wijk. Een groot gevoel van noodzaak stimuleerde deze rolverandering. In BoTu droeg deze flexibiliteit bij aan het probleemoplossend vermogen in reactie op de COVID-19 crisis, doordat er laagdrempelig en snel toegang kwam tot ondersteunende capaciteiten en hulpbronnen.
- Beleid en regelgeving
Het crisisbeleid vanuit de overheid in BoTu volgde het nationale beleid. Dit beperkte in diverse gevallen het vermogen om veerkrachtig te handelen. Een voorbeeld is dat formele instellingen in naleving van de coronamaatregelen besloten om ontmoetingsplekken te sluiten. Terwijl juist deze ontmoetingsplekken van specifieke betekenis bleken in BoTu. Zo is de betekenis van de lokale markt toegang tot betaalbare voeding en die van een buurthuis toegang tot betrouwbare informatie. Lokaal en specifiek beleid is in dergelijke gevallen gewenst.
- Communicatie
Voor een effectieve aanpak van problemen in crisistijd is goede communicatie essentieel. Wanneer dit ontbreekt, bemoeilijkt dit voor bewoners en andere actoren de toegang tot netwerken, bijeenkomsten en informatie. Aan het begin van de coronacrisis is er in BoTu een communicatiestructuur opgezet waardoor informele en formele actoren hulpvraag- en aanbod gemakkelijk konden afstemmen. De behoefte is uitgesproken om dit platform in de lucht te houden, om ook na de crisis effectief in te kunnen spelen op behoeftes uit de buurt. Digitale middelen speelden een grote rol in de communicatie tussen actoren.
Verhalen van BoTu
In april 2020 zijn we, in samenwerking met diverse studenten, van start gegaan met telefonische interviews. We hebben in totaal 67 interviews gehouden met 47 individuen en zo uitgebreide kwalitatieve data kunnen verzamelen. Onderscheidend aan de werkwijze binnen dit onderzoek is dat we de data die we verzamelden direct tijdens de crisis publiceerden. Via de speciaal opgerichte website werden in de vorm van korte verhalen de inspirerende activiteiten en initiatieven uit de wijk gedeeld. Bewoners van BoTu konden daarmee snel te weten komen waar ze terecht konden. En ook andere wijken konden de informatie benutten.
Jade Corsica en Alida Adriaan praten over de pop-up supermarkt Yess! tijdens het Merwe-Vierhavens Sverhalencafé
In een later stadium zijn alle interviewresultaten geanalyseerd om te komen tot algemene inzichten en aanbevelingen, verzameld in een rapportage. Daarna zijn diverse afstudeerstudenten vanuit onder meer de master Sociologie verder aan de slag gegaan met de rijke hoeveelheid kwalitatieve data, om vanuit een andere invalshoek de opgedane kennis van een diepere laag te voorzien.
Kennisdeling
Op de BoTu-website zijn alle initiatieven beschreven in de vorm van korte verhalen. Ook de rapportage ‘Samen sterk in coronatijd’ is op deze website te downloaden. De diverse collectieve acties die zijn ontstaan zijn in beeld gebracht op een wijktekening: ‘Coronakronieken’. De tekening geeft een overzichtelijk en samenhangend beeld van de manier waarop buurtbewoners door de crisis zijn geholpen. Deze tekening, gemaakt door Studio NadiaNena, is voor ons een experiment waarmee we proberen op toegankelijke wijze onderzoeksresultaten te presenteren. Deze tekening is ook te vinden op de BoTu-website. 
Tekening Coronakronieken, Studio NadiaNena
Verdere interpretatie van de opbrengsten en kennisdeling vond plaats in de vorm van een tweetal workshops.
- In Bospolder-Tussendijken zijn tijdens de eerste lockdown veel initiatieven ontstaan. Maar is dat bijzonder? Wat gebeurde er in andere wijken? Samen met onderzoekers van de Erasmus Universiteit en de Kenniswerkplaats Leefbare wijken organiseerden we een workshop waarin we de eerste resultaten met wijknetwerkers, initiatiefnemers en gebiedsbestuurders interpreteerden en vergeleken met drie andere Rotterdamse buurten: Hoogvliet, Agniesebuurt en Kleiwegkwartier.
- De tweede workshop had als doel om op bestuurlijk niveau te leren van de ervaringen van de initiatiefnemers. Wat ging er goed en wat kunnen we verbeteren om sterker uit de crisis te komen volgens het ‘build back stronger’-principe?