De wijken Bospolder en Tussenwijken (BoTu) moeten in 2028 de eerste veerkrachtige wijken van Rotterdam zijn. Dat is de ambitie van het programma Veerkrachtig BoTu 2028. Veldacademie monitort de ontwikkeling van gemeenschapsveerkracht in deze wijken. Dit doen we onder andere door de netwerken in BoTu in kaart te brengen. We willen dat ons onderzoek niet alleen de veerkracht van de wijken meet, maar de netwerkvorming ook stimuleert en verdiept.
De veerkracht van de wijk
Hoe crisisbestendig zijn onze stadswijken? Als er onvoorziene en ontwrichtende gebeurtenissen plaatsvinden – denk aan de coronacrisis, een overstroming of een energiestoring – hopen we dat onze wijken zich adequaat aan kunnen passen aan nieuwe omstandigheden. Daarom werken binnen het programma Veerkrachtig BoTu 2028 bewoners, ambtenaren, ondernemers en woningcorporaties samen om de veerkracht van de wijk Bospolder-Tussendijken te versterken. Het programma experimenteert met fysieke én sociale interventies in de wijk om de veerkracht te vergroten.
Veerkrachtig BoTu werkt aan gemeenschapsvorming volgens de principes van Asset Based Community Development (ABCD). Dat betekent dat je stimuleert dat mensen krachtige gemeenschappen met elkaar vormen – en dat die gemeenschappen op hun beurt weer verbindingen aangaan met andere gemeenschappen of (formele en informele) organisaties. Netwerkvorming is dus de kern van het programma.
Veldacademie ondersteunt het programma door de ontwikkeling van veerkracht in het gebied te documenteren en te evalueren. Hoe veerkrachtig is de wijk? Waar zit ontwikkeling en waar is extra aandacht nodig? Ons onderzoek is actiegericht, wat wil zeggen dat we ook actief proberen bij te dragen aan de veerkracht van de wijk.
Wat is veerkracht? Er bestaat geen absolute meetlat voor sociale veerkracht. Daarom bekijken we de veerkracht van BoTu vanuit verschillende invalshoeken en vergelijken BoTu met andere wijken.
- We brengen we de sociale structuur van de wijk in kaart: welke netwerken en initiatieven zijn er in de wijk, en hoe ontwikkelen deze zich?
- We meten de sociale ontwikkeling van bewoners (waarbij we kijken naar factoren als veiligheidsgevoel, welzijn, vaardigheden, etc.).
- Een derde belangrijke poot van het onderzoek is governance, en dat gaat over de vraag: wie is aan zet in de wijk? Is dat de overheid, of kunnen bewoners ook zelf beslissingen nemen?
Uiteindelijk willen we dus niet alleen weten hoe het met de bewoners gaat, maar juist ook of ze zich organiseren en samen in actie kunnen komen – en hoe het programma Veerkrachtig Botu 2028 daaraan bijdraagt.
Sociale structuur
We inventariseren de sociale netwerken van de wijk door initiatieven in kaart te brengen en verhalen te documenteren. Van daaruit verkennen we welke netwerken in de wijk actief zijn en welke partijen met elkaar samenwerken aan de lokale opgave. Daarbij werken we samen met Stichting Wijkcollectie en organiseren verhalenwandelingen en verhalencafés in de wijk. Met deze cafés en wandelingen stimuleren we netwerkvorming in de wijk, en het zijn ook goede gelegenheden om data te verzamelen over wie op welke manier actief is in de wijk. Samenwerkingsverbanden van lokale initiatieven brengen we in kaart met behulp van sociale netwerkanalyse.
Resultaten: de sociale netwerkanalyse laat zien dat het wijknetwerk in BoTu is gegroeid. Zowel het aantal actoren als het aantal verbindingen is toegenomen tussen 2019 en 2022. Daarnaast maakte ook de hechtheid van het netwerk een positieve trend door. De twee meest ver van elkaar verwijderde netwerkpunten staan in 2022 dichter bij elkaar dan in 2019. Daarbij neemt ook de gemiddelde afstand tussen twee netwerkpunten licht af. Het informele wijknetwerk neemt met deze ontwikkelingen in toenemende mate een centrale rol in ten opzichte van formele partijen.
Sociale ontwikkeling (Sociale Index+)
De sociale ontwikkeling meten we met de Index+, een uitbreiding van de Sociale Index. Dit is het kwantitatieve deel van de monitor en biedt inzicht in hoe de wijk en haar bewoners zich ontwikkelen ten opzichte van het Rotterdams gemiddelde en drie geselecteerde focuswijken in Rotterdam-Zuid: Hillesluis, Afrikaanderwijk en Feijenoord.
Resultaten: de totaalscore op de Sociale Index is voor BoTu in de afgelopen vier jaar (2018 – 2022) licht gedaald, net als de gemiddelde score van heel Rotterdam. De afstand tot het Rotterdams gemiddelde is daardoor toegenomen en ook de positieve marge ten opzichte van de vergelijkingswijken Afrikaanderwijk, Feijenoord en Hillesluis is weggevallen. De lichte daling van de totaalscore op de Sociale Index blijkt vooral voort te komen uit een stevige daling op subjectieve indicatoren. De objectieve score laat namelijk een verbetering zien, terwijl de subjectieve beleving achteruitgang toont. De objectieve verbeteringen zijn met name zichtbaar in Bospolder, en zijn in Tussendijken min of meer gelijk gebleven. De subjectieve score is daarentegen voor beide wijken gedaald tot het laagste punt sinds de nulmeting van 2014. Het in toenemende mate uiteenlopen van de objectieve en subjectieve scores op de Sociale Index is een ontwikkeling die in heel Rotterdam te zien is.
Governance
Ten slotte documenteren we hoe het bestuur in BoTu zich ontwikkelt door het programma Veerkrachtig BoTu 2028. Wie beslist over de uitvoering van het programma? In hoeverre is er inderdaad sprake van een responsieve overheid en instituties, zoals beoogd? Zijn de uitvoeringsorganisaties aangehaakt bij de netwerken van lokale initiatieven?
Resultaten: de organisatiestructuur en samenwerkingsverbanden binnen het programma Veerkrachtig BoTu 2028 zijn in de periode (2019 – 2023) veranderd. De betrokken gemeenschap van individuen en groepen rondom het programma is in omvang en diversiteit toegenomen. De gemeenschap bouwde voort op samenwerkingen in de wijk voorafgaand aan het programma. Gedurende het programma zijn er steeds meer nieuwe sleutelfiguren, groepen en initiatieven betrokken geraakt. De ontwikkelende gemeenschap van Veerkrachtig BoTu 2028 bestaat uit zowel formele als informele actoren. Bij aanvang van het programma waren dit onder meer Gemeente Rotterdam, woningcorporatie Havensteder en bewonersinitiatief Delfshaven Coöperatie. Gedurende het programma zijn er meer bewoners, lokale initiatiefnemers, ondernemers, huisartsen en schooldirecties bij aangesloten. Door de veranderde rollen is ook het krachtenveld verschoven. Waar invloed en zeggenschap aanvankelijk lag bij formele instituties, zoals gemeente Rotterdam en Havensteder, is dit na verloop van tijd in toenemende mate bij de wijk belegd. Deze ontwikkeling was het gevolg van het besef van een groeiende ‘gemeenschapskracht’ in de wijk, die onder meer zichtbaar is geworden tijdens de coronacrisis. Er kwam daarnaast steeds meer nadruk te liggen op Community Building door trainingen in Assett Based Community Development (ABCD). Dit resulteerde onder meer in het opheffen van het formele kernteam, het aanstellen van projectleiders uit de wijk en het beleggen van het mandaat van de programmamanager bij een bewonersraad die beslist over budget voor lokale initiatieven die zich melden via een open oproep.
Studenten brengen netwerken en initiatieven in kaart
De dataverzameling voor de monitor doen we in samenwerking met onze onderwijspartners. Zo hebben studenten van de Hogeschool Rotterdam de afgelopen drie jaar alle initiatieven en netwerken in de wijk geïnventariseerd. Zo brengen we in kaart welke activiteiten en netwerken er een bijdrage leveren aan ontwikkelingen in de wijk. Andere studenten onderzoeken de veerkracht van burgerinitiatieven of hoe veerkrachtig besturen in BoTu werkt en verandert.
De monitor in een nieuw jasje
Sinds 2022 presenteren we de monitor op een website. Op de website zijn alle onderzoeksresultaten voor iedereen te raadplegen. Er is een kaart gemaakt waarop de netwerken en initiatieven ingetekend zijn. De website is primair bedoeld als verantwoording richting het bestuur, maar hij heeft ook een secundair doel: betrokkenen uit de wijk kunnen er terugvinden welke andere initiatieven er zijn, wat allicht de netwerkvorming verder stimuleert.
Lees meer over het programma Veerkrachtig BoTu2028 én de resultaten van ons onderzoek op: https://www.veldacademie.nl/veerkracht-monitor-botu
Kennisuitwisseling in een lerende omgeving
In maart 2024 is de monitor afgerond. De rapportage en een hand-out zijn te downloaden. De komende maanden organiseren we diverse bijeenkomsten om generieke lessen over wijkontwikkeling te delen en een leerproces te ondersteunen waarbij de nadruk ligt op de betekenis van deze lessen voor (1) beleid en bestuur, het faciliteren van samenwerking tussen informele en formele netwerken (2) plek en ruimte, fysieke kansen voor sociale ontwikkeling (3) het organiseren van een monitor in een lerende omgeving.
Tekening Coronakronieken, Studio NadiaNena