M4H wijk over de dijk

Merwe-Vierhavens (M4H) is een gebied in transformatie. Hoe kan M4H een innovatief én inclusief woonwerkmilieu worden waar omliggende wijken van profiteren? Veldacademie heeft in een tweetal onderzoeken de huidige netwerken van ondernemers in beeld gebracht op basis van interviews en organiseerde (in samenwerking met Stichting Wijkcollectie) activiteiten die direct bijdragen aan netwerkvorming. Met deze aanpak ontstaat een rijk beeld van kansen en knelpunten in het gebied. En met deze informatie is het voor ondernemers en bewoners eenvoudiger om zich aan te sluiten bij een plaatselijk netwerk en vruchtbare verbindingen met anderen aan te gaan. 

_{Foto: Jan van der Ploeg}

Ontwikkeling M4H
Haventerrein M4H is een gebied zo groot als de binnenstad van Rotterdam en vormt samen met de RDM het Makers District van Rotterdam. Op deze plek ontstaat op termijn een gemengd gebied met ruimte voor wonen, werken, cultuur, horeca, sport, onderwijs en een hoogwaardig vestigingsklimaat voor de (innovatieve) maakindustrie.Veldacademie onderzoekt in samenwerking met programmabureau M4H, Hogeschool Rotterdam en Stichting Wijkcollectie welke kansen en bedreigingen de ontwikkeling in M4H met zich meebrengt voor omliggende wijken. We volgen of en hoe verbindingen in het gebied zich ontwikkelen, en of en hoe die zich uitstrekken naar buiten.

Eerste onderzoek – Kansen en Bedreigingen voor M4H
Voor het eerste onderzoek in M4H hebben we dertig gestructureerde interviews gehouden. Daarnaast organiseerden we samen met Stichting Wijkcollectie een reeks verhalencafés en verhalenwandelingen in en voor het gebied. Dit is een vernieuwende vorm van actie-onderzoek waarbij enerzijds het doel is het gemeenschapsgevoel van ondernemers in het gebied te versterken en uitwisseling met bewoners van omliggende wijken te stimuleren. Anderzijds biedt het onze onderzoekers de mogelijkheid om informatie te verzamelen over netwerkvorming, bijvoorbeeld door observatie en interviews.

De volgende kansen en bedreigingen voor M4H zijn uit het eerste onderzoek naar voren gekomen:

• Mismatch werkgelegenheid: Een van de doelen van de transformatie van M4H is te zorgen voor werkgelegenheid voor de volle breedte van de bevolking van de Rotterdamse regio. Er blijken op dit moment een aantal obstakels te zijn die het behalen van deze doelstelling compliceren. Zo is er een mismatch tussen de werkgelegenheid in het gebied en het beschikbare personeel in omliggende wijken. Een aanzienlijk deel van de bedrijven uit de nieuwe maakindustrie zoekt vooral hoogopgeleid personeel met specifieke kwaliteiten, terwijl deze groep in omliggende wijken relatief beperkt aanwezig is. Bovendien opereert bijna de helft van de bedrijven in M4H op internationale schaal. Juist bedrijven met een lokale afzetmarkt blijken eerder geneigd te zijn personeel uit omliggende wijken aan te trekken. Er zijn wel mogelijkheden tot verbinding, maar die worden niet optimaal gebruikt. Zo is er een gebrek aan zichtbaarheid van zowel geschikte kandidaten in de wijken als vacatures van bedrijven uit M4H. Ook wordt het lokale netwerk in de omliggende wijken beperkt benut in de wervingsprocedure.

• Publieke ontmoetingsplekken als voorwaarde voor verbinding: Bedrijven in M4H zijn onderdeel van diverse netwerken en opereren op verschillende schaalniveaus. De meeste ontmoetingen in het gebied vinden inpandig plaats, achter gesloten deuren, bijvoorbeeld in bedrijfsverzamelgebouwen. Dit belemmert zichtbaarheid en kruisbestuiving. Openbare en kwalitatieve ontmoetingsplekken in het gebied zijn een cruciale schakel waar diverse netwerken van binnen en buiten de wijk elkaar kunnen kruisen.
  
  
• Onbekend maakt onbemind: Ondernemers die omliggende wijken kennen, hebben er een positiever beeld van dan ondernemers die het niet of nauwelijks kennen. Diverse ondernemers geven aan iets voor de omliggende wijken te willen betekenen, maar niet te weten hoe. Voor deze ondernemers kan het behulpzaam zijn als het onbenut potentieel in de wijken zichtbaarder wordt, bijvoorbeeld door evenementen te organiseren voor ondernemers in de wijken.
  
  
• Eigenaarschap: Ondernemers zitten vol energie en ideeën over de toekomst van het gebied. Er ligt een kans om huidige bedrijven ruimte te geven om het gebied mede te ontwikkelen. Een grondpositie in het gebied versterkt het gevoel van eigenaarschap onder ondernemers. De verwachting is dat eigenaarschap ook de betrokkenheid van ondernemers vergroot en daarmee ook hun inzet voor de buurt en de directe omgeving.
  
  
• Ondersteuning subnetwerken: Het gebied en het aanbod aan bedrijven is groot, divers en relatief onzichtbaar. Er zijn veel kleine, relatief geïsoleerde subnetwerken, zoals in de bedrijfsverzamelgebouwen. Voor partijen buiten het gebied compliceert dit het zoeken naar mogelijke samenwerkingspartners. Wanneer er binnen het gebied diverse goed verbonden subnetwerken zijn, maakt dit het makkelijker voor partijen buiten het gebied om aansluiting te vinden. Want dan is er slechts één verbinding over de dijk nodig om een veelvoud aan partijen met elkaar te verbinden.
• Toegankelijke kennis en innovatie: Onderzoek zoals in living labs, maakt kennis toegankelijk voor de omgeving en stimuleert nieuwe subnetwerken gebaseerd op samenwerking. Door lokaal primair en secundair onderwijs bij de onderzoeksprocessen te betrekken, kunnen scholieren uit omliggende wijken contacten opdoen en meeprofiteren van de kennis in het gebied. Dit sluit aan op de programma-doelstellingen om een open innovatiemilieu Dit sluit aan op de programma-doelstellingen om een open innovatiemilieu tecreëren en om het gebied als proeftuin en een etalage voor de circulaire toekomst van de stad te ontwikkelen.

De sociale netwerken van initiatieven, bedrijven en ondernemers zijn gedocumenteerd en gevisualiseerd door middel van dynamische GIS-kaarten. Deze kaarten zijn online voor iedereen beschikbaar via de netwerkenkaart en de intiatievenkaart.

_{Foto's: Stichting Wijkcollectie}

De verhalen van ondernemers en gebruikers van het gebied zijn vastgelegd op de tekening ‘M4H – Wijk over de Dijk’ die onderdeel is van de onderzoeksrapportage. Deze handgetekende kaart brengt aantal opvallende bevindingen uit het onderzoek op toegankelijke wijze in beeld. De tekening is gemaakt door studio Nadia Nena.

Onderzoekspartners en opdrachtgever hebben beschikking over de resultaten van dit eerste jaar monitoring en evenementen. Deze bevindingen zijn besproken en vertaald naar een sociaal raamwerk dat het Programmabureau M4H mee kan nemen in het transformatietraject. Ook zijn de resultaten gedeeld met een bredere groep belanghebbenden tijdens een publiek toegankelijke gespreksreeks in oktober 2021 over de sociale aspecten van de gebiedsontwikkeling, georganiseerd door het Keilecollectief in het Keilepand.

Verdiepend onderzoek – Netwerken in M4H

In april 2022 is aangevangen met een vervolgtraject, met als doel meer zicht te verkrijgen op hoe relaties in het gebied zijn ontstaan en ontwikkelen. Binnen dit onderzoek hebben we veertig interviews met ondernemers, bewoners en initiatiefnemers uit M4H en de omliggende wijken Bospolder - Tussendijken, Oud-Mathenesse, Witte Dorp en Schiemond gehouden.

Tegelijkertijd is opnieuw ingezet op verhalencafés en -wandelingen in samenwerking met Stichting Wijkcollectie: om de netwerken niet enkel te onderzoeken maar er ook actief aan bij te dragen. In totaal zijn er vier verhalencafés en drie verhalenwandelingen georganiseerd. De wandelingen waren dit keer wijkoverstijgend: van M4H naar Bospolder-Tussendijken, van M4H naar Oud-Mathenesse en vanuit Schiemond naar M4H. Hierdoor zijn wandelaars letterlijk meegenomen over de ruimtelijke barrières die het gebied kent en zijn we met hen in gesprek gegaan over de kansen die ze zien voor sociale en ruimtelijke verbinding. De verhalencafés zijn ingezet als methode om partijen uit het gebied samen te brengen en in gesprek te laten gaan over wat zij elkaar te bieden hebben.

Gezamenlijk hebben deze activiteiten ons inzichten gegeven over welke factoren van invloed zijn op de beoogde wijkoverstijgende verbinding. Er zijn in het gebied een aantal netwerken aanwezig rondom afstemming van cultureel programma, lokale product- en dienstafname, het als collectief aanpakken van sociaalmaatschappelijke problematiek en kennisuitwisseling. Maar deze netwerken overstijgen zelden de grenzen van de wijk als er niet aan bepaalde faciliterende voorwaarden voldaan wordt:

• Verbinding als activiteit: Voor een deel van de in het gebied gevestigde ondernemers en initiatieven is het zoeken van verbinding vanzelfsprekend, omdat het voortvloeit uit of samenhangt met hun hoofdactiviteiten. Voor partijen waarop dit niet van toepassing is, is het zoeken naar verbinding als aanvullende activiteit lang niet gegarandeerd, mede door financiële beperkingen en gebrek aan tijd.
• Pioniers van verbinding: Verbinding in een context als die van Merwe-Vierhavens komt er niet vanzelf, maar moet tot stand gebracht worden door gedreven en gemotiveerde individuen, organisaties en groepen die een voortrekkersrol innemen en anderen ook inspireren tot verbinding.
• Motivatie voor verbinding: Veel wijkinitiatieven komen voort uit een lokale vraag of noodzaak en daardoor richten zij zich logischerwijs ook op het lokale, voor ondernemers is lokale betrokkenheid een keuze. Wat kan helpen in het motiveren van wijkoverstijgende verbinding is het hebben van een gemeenschappelijk doel, overkoepelende aansturing en medewerking van instituties.
• Zicht op verbinding: Zonder zichtbaarheid van netwerken en bekendheid met de ingangen daarvan zal verbinding niet snel tot stand komen. Het faciliteren van ontmoeting helpt om zichtbaarheid te vergroten, evenals fysieke nabijheid en het wegnemen van ruimtelijke barrières.
• Broeinesten van verbinding: De aanwezigheid van publieke plekken in Merwe-Vierhavens is van grote meerwaarde omdat het zorgt voor bewegingen die er anders niet zouden zijn. Het geeft partijen uit omliggende wijken een reden om naar het gebied te komen en zorgt daarmee voor ontmoeting en verbinding.

De bevindingen zijn opnieuw zowel in tekst als beeld, in de vorm van bovenstaande tekening, gepresenteerd. En gedeeld tijdens een afsluitend verhalencafé in het Keilepand, waarbij ondernemers en initiatiefnemers uit zowel M4H als de omliggende wijken aanwezig waren.