Foto: Hester Blankestijn
Rotterdam, van oudsher een arbeidersstad, is de afgelopen decennia voortdurend in beweging geweest. Rotterdam transformeert langzaam naar een stad met meer culturele voorzieningen en rijkere inwoners; nieuwe wolkenkrabbers worden gebouwd, stadsdelen groeien in economische welvaart en buitenwijken worden gerenoveerd en bij het centrum gevoegd. Dit geldt ook voor de Afrikaanderwijk.
De stad wordt een markt waar verschillende actoren kapitaal investeren om meer kapitaal te verdienen of om andere doelen te bereiken. Deze nieuwe dimensie van de wijk als kapitaalmagneet zorgt voor enige spanning, niet alle bewoners van deze wijk zijn tevreden met deze ontwikkelingen, er zijn afwijkende stemmen te horen. Binnen deze onvrede is er ruimte voor het initiatief van HIJS, dat street art in de Afrikaanderwijk bevordert en promoot. Street art heeft het potentieel om een nieuw perspectief te bieden op een ruimte en de band ermee te verdiepen. Dit helpt het proces van placemaking, door verhalen en betekenisvolle relaties met de ruimte te faciliteren. Street art kan daarom bijdragen aan het vormgeven van een gevoel van plaats in de stedelijke ruimte. Deze studie richt zich daarom op de stad als een strijdtoneel en verschillende actoren die actief zijn in de competitie over de stedelijke ruimte. Enerzijds wordt in dit onderzoek gekeken hoe street art de toe-eigening van de wijk door bewoners kan versterken. Aan de andere kant kijken hoe street art de toe-eigening van de stedelijke ruimte door neoliberale processen.
Maatschappelijk belang
Het onderzoek werpt het licht op actuele stedelijke ontwikkelingen. Het geeft inzicht in de belevingswereld van bewoners van Afrikaanderwijk. Ook kan het de situatie verhelderen over de onderverdeling van de participatie van bewoners bij de totstandkoming van hun wijk. Verder heeft het de mogelijkheid om verborgen ontevredenheden over het beleid of het gebruik van de stad te tonen. Dit kan later worden gebruikt voor een meer praktische benutting van de stedelijke ruimte, door beleidsmakers, gemeentewerkers of andere soorten organisaties. Voor de bewoners is het nuttig, omdat het hun perspectief probeert te geven op een onderwerp dat vanwege de geïnstitutionaliseerde vaak te ver weg lijkt om te bereiken. Het is ook maatschappelijk relevant vanwege het feit dat het straatkunst in een zeer actief en algemeen paradigma plaatst, waarbij mogelijke problemen worden opgemerkt die worden gedeeld door andere beleid gestuurde projecten in de stedelijke ruimte. De inzichten die hieruit worden verkregen, kunnen daarom nuttig zijn voor verdere samenwerking of betere realisatie van stedelijke projecten. Bovendien kunnen de inzichten worden overgedragen naar verschillende wijken van Rotterdam waar dergelijke straatkunstprojecten momenteel in de maak zijn.
Gebruikte onderzoeksmethodieken
Om hierover data te verkrijgen zijn semigestructureerde interviews afgenomen met zes gemeentelijke actoren die verbonden zijn met de wijk en/of de straatkunst. Er zijn ook vijf actoren geïnterviewd die actief zijn in organisaties die de netwerking en cohesie binnen de wijk versterken. De meeste deelnemers van deze groep waren ook buurtbewoners. Met de aanvullende veldnotitie en small talk-gegevens uit het contact met bewoners is deze groep gebruikt om de visie van bewoners op het onderwerp te schetsen. Verder twee kunstenaars die in de buurt werkten en twee leden van de organisatie HIJS geïnterviewd. Daarnaast zijn via opgehaalde beleidsstukken en observaties in de buurt nadere gegevens aangeleverd
Resultaten
Resultaten hebben op de dualiteit van straatkunst gewezen als middel om de stedelijke ruimte te claimen. Organisatie en gemeente behouden alle beslissingsmacht over street art en haar vorming. Gemotiveerd door de wens om de stedelijke context van bewoners te verbeteren, slagen ze er niet in om positieve veranderingen voor de buurt te realiseren. In plaats van de placemaking voor bewoners te verbeteren, ontkent het gebrek aan participatie het potentieel van straatkunst daarbij. Met als resultaat een fenomeen dat vaker wordt geassocieerd met gentrificatie en blasé houding van de bewoners. Dit onderzoek laat dan ook zien dat de rol van street art in de strijd om de stedelijke ruimte als stimulator van beleid is vanwege het gebrek aan participatie van bewoners.
Kansen voor vervolgonderzoek
Dit onderzoek toont dat het perspectief van de stedelijke ruimte bij het bestuderen van street art kan leiden tot inzichten over burgerparticipatie, stedelijk burgerschap en burgerinitiatieven in relatie tot de stedelijke ruimte. Binnen dit onderzoek, en in de eventuele vervolgstudies, valt echter nog veel te analyseren. Binnen het onderzoek was het alleen mogelijk om de effecten van de straatkunst te identificeren door beleving van de bewoners, zonder een link naar statistieken die bijvoorbeeld gentrificatie bevestigen. Ook het snijvlak tussen alle partijen vraagt om meer controle. Binnen de gemeente waren drie verschillende fracties betrokken bij de ontwikkeling van street art. De onderliggende processen hierin konden door gebrek aan tijd en expertise niet geanalyseerd worden. Verder was het onderzoek voornamelijk gericht op straatkunst die door HIJS zijn gerealiseerd, aangezien dit bijna alles was, maar er waren andere scenario's die, indien verder geanalyseerd, andere bevindingen zouden kunnen opleveren. Ook kunnen de bevindingen van dit onderzoek nuttig zijn als opstap naar een soortgelijk onderzoek in Feyenoord, waar dit proces van het plaatsen van muurschilderingen nu actief plaatsvindt. Daarnaast laten de bevindingen van dit resultaat zien hoe, om ervoor te zorgen dat straatkunst zijn volledige potentieel kan bereiken, zoals gewenst door alle bovengenoemde actoren, participatie een belangrijk kenmerk is. Dit kan door als partijen samen te werken, met HIJS die bijvoorbeeld die de bewoners bereikt via wijkmanagers en wijknetwerkers. En de gemeente als controleur. Dit zou vervolgens geconcretiseerd kunnen worden door quota te actualiseren, door een minimum te eisen aan participatie en samenwerking voordat het project van start kan gaan. Ook kan het een manier zijn om de placemaking te verbeteren door lokale artiesten dit werk te laten doen. Hiermee zou samen met de hogere participatiegraad de verbondenheid voor bewoners kunnen toenemen, doordat ze mede-eigenaar worden en place making door middel van verhalen in street art gemakkelijker gaat.