Sociale Veerkracht

Veldacademie richt zich in een meerderjarig multidisciplinair onderzoeksprogramma op de vraag hoe veerkracht werkt in de praktijk van Rotterdamse wijken en buurten. Wenda Doff onderzocht wat er al bekend is over veerkracht en welke onderzoeksvragen op basis daarvan geformuleerd kunnen worden en schreef hier een artikel over voor Veldacademie. In het multidisciplinair onderzoek wordt vooral gekeken naar het handelen en lerend vermogen van bewoners, hun agencyHet vermogen van individuen om onafhankelijk te handelen en hun eigen vrije keuzes te maken.en de betekenis van de ruimtelijke en institutionele omgeving daarbij. Ook de wijze van besturen heeft een belangrijke plek in de analyse: welke oplossingen zijn er? Hoe krijgen we het voor elkaar? 

VEERKRACHT

Het begrip veerkracht vindt zijn oorsprong in de ecologie en wordt gebruikt om het gedrag van organismen in ecosystemen te verklaren. Steeds vaker wordt het toegepast in andere disciplines, zoals sociale wetenschappen en planologie. De laatste jaren is er veel geschreven over veerkracht. Ondanks de grote hoeveelheid aan artikelen, is tot nu toe niet scherp wat veerkracht behelst in de context van een gemeenschap. 
Veldacademie wil aan het nu nog brede begrip sociale veerkracht een scherpere invulling geven. Om het concreter te maken organiseert Veldacademie stadlabs en ateliers in samenwerking met Architectuur Instituut Rotterdam (AIR) en de Internationale Architectuur Biennale Rotterdam (IABR).

Hieronder volgt een tijdlijn van het onderzoek tot nu toe, dat gestart is in 2016. Het onderzoek bestaat onder andere uit een ‘fieldlab’, workshops, literatuuronderzoek en een scriptiewerkplaats.

Fieldlab New York City 

Mei 2016 
In mei 2016 organiseerde Veldacademie in opdracht van de gemeente Rotterdam een fieldlab in New York City. Vanuit een lab in Brooklyn werkten 16 onderzoekers en studenten, onder andere van de TU Delft en de Erasmus Universiteit Rotterdam, een week lang aan doelstellingen uit de Rotterdam Resilience Strategie. Met de thema’s: ‘Vaardigheden voor de 21ste eeuw’, ‘gezondheid’, de ‘wij-samenleving’ en ‘sterke schouders’.
De volgende vragen stonden centraal: Wat kan Rotterdam leren van de New Yorkse aanpak op deze onderwerpen? Hoe wordt sociale veerkracht gedefinieerd in New York en hoe kan dat vertaald worden naar criteria die ook in Rotterdam van toepassing zijn?
In juli hebben de vier onderzoekteams hun eerste observaties gepresenteerd aan cluster Maatschappelijke Ontwikkeling, gemeente Rotterdam. 

Resilience-werkplaats Stadmakerscongres

November 2016
Het fieldlab in New York City vormde de input voor de resilience-werkplaats van Veldacademie op het Stadmakerscongres in november 2016. Met gasten en publiek werd gesproken over bovengenoemde thema’s. Ideeën werden op panelen geplakt, waarmee het fundament werd gelegd voor samenwerking tussen de verschillende partijen in de stad. Van ambtenaar tot bewoner, van ondernemer tot hulpverlener. Deze input werd vervolgens gebruikt in diverse workshops rondom het thema social resilience. Het resultaat hiervan is een achttal borden met daarop een grote verzameling aan informatie. Contactgegevens van mensen die willen samenwerken, links naar gerelateerde initiatieven, goede ideeën en kritische vragen.

Foto: Fred Ernst

ARTIKEL: VEERKRACHT VAN LOKALE GEMEENSCHAPPEN: DE LITERATUUR OP EEN RIJ

13-12-2017
Om tot een position paper te komen voor het meerderjarig multidisciplinair onderzoeksprogramma, zette Wenda Doff, de literatuur over resilience binnen de sociale wetenschappen op een rij. Wenda Doff,is een in Rotterdam geboren en getogen senior onderzoeker, adviseur en docent op het gebied van grootstedelijke vraagstukken en beleid. Ze wil weten hoe mensen de stad maken en andersom, hoe zij worden beïnvloed in hun dagelijks bestaan door die stad en de buurt waar ze wonen. Vanuit een sterke maatschappelijke betrokkenheid verdiept ze zich in thema’s zoals buurtverandering, thuisgevoel, resilience/veerkracht en bewonersparticipatie. Ze werkt graag samen met kennisinstituten, universiteiten, hogescholen en andere zelfstandige onderzoekers (ze maakt deel uit van het Onderzoekerscollectief en Thuismakerscollectief) en voert daarnaast ook regelmatig op zelfstandige basis onderzoek uit. Van 2001 tot 2015 werkte Wenda aan de universiteit, eerst aan de Erasmus Universiteit Rotterdam, vervolgens 10 jaar aan de TU Delft. In 2010 promoveerde zij op een onderzoek naar buurteffecten en buurtselectie. De verbinding tussen wetenschap en praktijk heeft haar altijd geboeid en gemotiveerd: als onderzoeker wil zij door het toepassen van wetenschappelijke kennis en kunde bijdragen aan het beantwoorden van maatschappelijk relevante kennisvragen. Omgekeerd biedt de praktijk van een gemeente of woningcorporatie een laboratorium waarin (beleids)theorieën kunnen worden onderzocht en getoetst. Contactgegevens: wendadoff@hotmail.com http://wendadoff.nl https://www.linkedin.com/in/wenda-doff-54786813/is zelfstandig onderzoeker en docent aan de Erasmus Universiteit Rotterdam. Ze onderzocht wat er al bekend is over veerkracht en welke onderzoeksvragen op basis daarvan geformuleerd kunnen worden. In haar artikel concludeert zij dat, ondanks de vele publicaties over veerkracht, het tot nu toe niet scherp is wat veerkracht betekent in de context van een gemeenschap. 
Daarnaast beschrijft Doff dat de onderzochte literatuur waarschuwt voor een al te positieve kijk op veerkracht. Veerkracht lijkt een normatief en politiek concept te zijn. Een concept verweven met (verschillen in) macht over wie beslist wat veerkracht is en wat gewenste uitkomsten zijn. 
Doff concludeert dat het belangrijk is voor de voortgang van het onderzoek om nauwgezet de handelingspraktijken van gemeenschappen te bestuderen. En daarnaast de betekenis van de verschillende soorten hulpbronnen zoals bijvoorbeeld netwerken, kennis, infrastructuur of inkomen daarbij in kaart te brengen.
Vooral sociale hulpbronnen zoals contacten, vertrouwen en het thuisgevoel blijken belangrijk voor het verklaren van veerkrachtig handelen.

Januari – juni 2018
Van januari 2018 tot en met juni 2018 richtten vier studenten van de Erasmus Universiteit Rotterdam zich op het thema Sociale Veerkracht in een scriptiewerkplaats. In de scriptiewerkplaats van Veldacademie werken studenten samen aan een overkoepelend maatschappelijk vraagstuk, met elk hun eigen deelvraag. Veldacademie ondersteund studenten bij het contact leggen met sleutelfiguren, de data-analyse en de uitvoering van het onderzoek. Daarnaast worden studenten geholpen om tot praktisch bruikbare resultaten te komen. Tijdens het onderzoek maken studenten veel gebruik van kwalitatieve methoden zoals (participerende) observaties, diepte-interviews en focusgroepen. 

Hieronder volgt een korte samenvatting van de vier scripties die in de eerste helft van 2018 afgerond zijn.

Aanpassingsvermogen van een wijk na de komst van een asielzoekerscentrum

Een kwalitatief onderzoek naar het aanpassingsvermogen van de wijk Beverwaard in Rotterdam-Zuid
Saskia de Vin, Master Sociologie: Grootstedelijke vraagstukken en beleid
Dit onderzoek bekijkt in welke mate bewoners van Beverwaard zich hebben aangepast aan de komst van een AZC in hun wijk. De onderzoeksvragen zijn: Welke factoren van veerkracht een rol spelen bij de aanpassing en welke factoren hierin belemmerend werken. Binnen de onderzochte factoren ligt de focus op het aanpassingsvermogen, de hechtheid en de sociale netwerken van de gemeenschap.
De vragen zijn beantwoord door 13 interviews met respondenten. Uit het onderzoek blijkt dat factoren van veerkracht beperkte invloed hebben op het aanpassingsproces van bewoners van Beverwaard. Dit proces werd vooral gehinderd door wantrouwen naar de overheid, gevoelens van benadeling ten opzichte van andere bewonersgroepen en een gebrek aan persoonlijke veerkracht. 

De bijdrage van bewoners initiatieven aan gemeenschapsveerkracht

Hoe active agents een verbinding leggen tussen statushouders en andere bewoners in de wijk Hoogkwartier
Marieke Koemans, Master Sociologie: Grootstedelijke vraagstukken en beleid
Dit onderzoek verkent en verklaart hoe active agents projecten opzetten die invloed uitoefenen op de veerkracht van een gemeenschap, tijdens het ontstaan van een Sociale stressor.Een stress veroorzakend proces binnen een gemeenschap.In dit geval de komst van Statushouder,Een vluchteling of asielzoeker die van de overheid een verblijfsvergunning heeft gekregen en daardoor vijf jaar in het land kan blijven wonen.in de centraal gelegen Rotterdamse wijk Hoogkwartier. De resultaten van het onderzoek laten zien dat bewoners zich na de komst van de statushouders hebben aangepast aan de nieuwe situatie. Ondanks de in eerste instantie angstige en negatieve reactie van een relatief kleine groep oudere bewoners op de komst van de statushouders. Dit toont aan dat projecten van active agents inderdaad een bijdrage kunnen leveren aan de gemeenschapsveerkracht.

De rol van active agents en hoe hun hulpbronnen bijdragen aan veerkrachtig handelen

Een casestudie bij de Aktiegroep het Oude Westen in Rotterdam
Christine Nguyen, Master Sociologie: Grootstedelijke vraagstukken en beleid
Dit onderzoek laat zien hoe hulpbronnen bijdragen aan het veerkrachtig handelen van active agents na de beëindiging van subsidies aan bewonersorganisaties. De data is verkregen middels 13 diepte-interviews met leden van de Aktiegroep het Oude Westen in Rotterdam.
Als reactie op de stopzetting heeft de Aktiegroep vooral gebruik gemaakt van haar sociale netwerk. Dit heeft geleid tot toegang tot individuen met macht zoals een ambtenaar. Resulterend in een transitieperiode en een transitievergoeding. Naast menselijke, sociale en politieke hulpbronnen toont dit onderzoek aan dat gebouwde hulpbronnen ook belangrijk zijn bij economische stressoren.

DE ROL VAN GEMEENSCHAPSVEERKRACHT BINNEN HET BEHOUDEN VAN ‘THUIS’

Een onderzoek naar hoe een integratief woonproject studenten met en zonder vluchtelingenachtergrond kan verbinden
Lhamo Meyer, Master Sociologie: Governance of Migration and Diversity
Dit onderzoek gaat na of de reactie van een gemeenschap op een externe stressor verklaard kan worden door mechanismen van gemeenschapsveerkracht. 
Met behulp van kwalitatief onderzoek, waaronder 22 interviews met bewoners en andere belanghebbende, kwam de analyse tot stand. In de analyse wordt zichtbaar dat de reactie van bewoners op de aangekondigde sluiting van het woonproject geleid zijn door active agents, gemeenschapsmiddelen en collective action. 
De bevindingen laten zien dat bewoners met en zonder vluchtelingenachtergrond tijdens het HAWI-projectEen samenwerkingsproject tussen Enterprise Architects en Caritas. In Wenen werden in september 2016 voor drie jaar ruimtes aangeboden aan studenten met en zonder vluchtelingenachtergrond. De groepen kregen de kans om elkaar te ontmoeten en samen deel te nemen aan activiteiten. een gemeenschap vormden. Toen de bewoners geconfronteerd werden met de onverwachte stress van de projectsluiting, besloten ze om het project zelfstandig voort te zetten. Bewoners werden active agents. Waarmee hun reactie inderdaad verklaard wordt door mechanismen van gemeenschapsveerkracht. 

‘Sociaal veerkrachtige gemeenschappen’, EEN DRIELUIK

September 2018
Wie vormen de lokale gemeenschappen in Rotterdam? Wat motiveert hen om zich in te zetten voor elkaar en voor hun wijk? Ontwerper en documentairemaker Floor Hofman werkt aan drie films waarin ze bewoners in IJsselmonde interviewt. De eerste film is afgerond en wordt vertoond tijdens het Stadmakerscongres in 2018.
Het doel van dit drieluik is om de verschillende lokale gemeenschappen in IJsselmonde te leren kennen. In de film vertellen bewoners openhartig over hoe ze hun wijk ervaren en wat ze willen bijdragen. Daarnaast krijgt de kijker een beeld van de fysieke omgeving waarin de gemeenschap zich begeeft.
Het drieluik wordt gebruikt als inspiratie voor discussie en reflectie tijdens stadlabs en ateliers.