De werkloosheid in Rotterdam-Zuid is groot. Ongelijke kansen op de arbeidsmarkt houden armoede in stand. Het hebben van werk geeft ontplooiingsmogelijkheden, draagt bij aan een positieve ontwikkeling en bevordert sociaal contact. De werkplek wordt beschouwd als een positieve omgeving voor gezondheidsbevordering vanwege de aanwezigheid van natuurlijke sociale contacten en de mogelijkheid om een netwerk te creëren. Omgekeerd heeft gezondheid ook invloed op het werk. Door de jaren heen zijn meerdere programma's gestart om wijken veerkrachtiger te maken en werkgelegenheid te creëren. Lisa Ubbens heeft met haar afstudeerproject de focus gelegd op de Afrikaanderwijk in Rotterdam-Zuid. Aansluitend op het project ‘Right to Challenge’ onderzocht zij hoe de positieve impulsen van het bestaande grondstoffenstation op de wijk bestendigt kunnen worden in de toekomst door middel van een nieuw ontwerp.
Het grondstoffenstation
De Rotterdamse Afrikaandermarkt is een van de grootste markten van Nederland. Elke week komen op woensdag en zaterdag ±30.000 bezoekers naar de groente- en fruitmarkt. De Afrikaandermarkt is een van de grootste vervuilers van het gebied. Afval slingert na afloop van de markt door de wijk, wat veel ergernissen veroorzaakt. Een aantal jaar geleden heeft de Afrikaanderwijk Coöperatie, een coöperatie die de veerkracht in de wijk probeert te versterken, de schoonmaak van de markt op zich genomen door middel van het ‘Right to Challenge’ traject. In 2019 is aan de rand van de markt een grondstoffenstation neergezet, bestaande uit twee zeecontainers en twee perscontainers (zie schets hieronder). In het station wordt afval verzameld en gescheiden. Dit zorgt voor een positieve impuls in de wijk, zo heeft het project werk gegenereerd, afval overlast verminderd en sociale interactie gestimuleerd.
Een veerkrachtigere wijk
De hoofdvraag van dit onderzoek luidt: ‘Hoe kan het grondstoffenstation van de Afrikaanderwijk worden uitgebreid, zodat het houdbaar is en kan bijdragen aan een veerkrachtige wijk?’ Het onderzoek heeft als doel de Afrikaanderwijk Coöperatie inzicht te geven op welke wijze het grondstoffenstation toekomstbestendig gemaakt kan worden. De Afrikaanderwijk Coöperatie heeft het initiatief genomen om het welzijn van lokale burgers en de leefbaarheid in de omgeving te vergroten.
De Coöperatie werkt vanuit een lokaal perspectief en realiseert een meerwaarde op sociaal, economisch en cultureel gebied. Door het creëren van banen als hoogste doel neer te zetten, is met de komst van het grondstoffenstation een meerwaarde op wijkniveau gecreëerd en heeft het station de potentie om bij te dragen aan andere doelstellingen van de Coöperatie, zoals een veerkrachtige wijk. Met behulp van o.a. participatieve observatie heeft Lisa onderzoek gedaan naar de faal- en succesfactoren van het station.
Rethink waste
Het ontwerp voor het nieuwe grondstoffenstation is voortgekomen uit het onderzoek. Het gebouw bestaat uit demontabele onderdelen en het interieur is opgebouwd uit gerecyclede materialen of voorwerpen, onder andere gevonden via de Oogstkaart.nl. Het station heeft drie belangrijke doelstellingen: Leren dat afval een grondstof kan zijn, ontmoeting stimuleren en een bijdrage leveren aan de veerkracht van de buurt. Lisa ontwierp een nieuw afvalstation, waar meerdere doelgroepen bij elkaar gebracht worden. Zo kunnen wijkbewoners elkaar er ontmoeten en bezoekers kunnen leren over afvalrecycling. Het gebouw is een werkplaats geworden waar afval wordt gebruikt als grondstof en zo producten gemaakt kunnen worden door bewoners van de buurt.
Het gebouw is samengesteld aan de hand van de hierboven genoemde drie doelstelling. De plattegrond is zo open mogelijk ontworpen, met veel zichtlijnen. Dit geldt zowel voor binnen als buiten. De gevel is transparant en in het interieur is gebruik gemaakt van veel glas. De relatie tussen binnen en buiten is versterkt door het naar binnen brengen van het groen (beplanting aan de binnenkant van de gevel). Daarbij is de overgang tussen binnen en buiten verzacht door de ‘galerij’. De transparante galerij stimuleert de voorbijganger naar binnen te kijken en nodigt uit het gebouw te betreden. Zo ontstaat een laagdrempelige en uitnodigende beleving.
Van het niveau van de wijk naar het niveau van de stad
Het grondstoffenstation biedt ruimte voor verschillende ateliers en werkplaatsen, aansluitend op diverse afvalstromen. Zo zijn er ateliers voor textiel, hout, glas en plastic. De afvalstromen worden in de loods verzameld, waarna een medewerkers van de ateliers en werkplaatsen bruikbaar afval/grondstof kunnen uitzoeken om er vervolgens een nieuw leven aan te geven. Regelmatig zullen er workshops gehouden worden voor buurtbewoners, scholen en kunstgroepen. Zo wordt de visie ‘afval is een grondstof’ verspreid over de stad Rotterdam. Waardoor het lokale karakter van het oude afvalstation naar een stedelijk niveau wordt getrokken. Door het gebouw worden de vervaaridgde (kunst)producten tentoongesteld, zo is het hele gebouw toegankelijk voor bezoekers. Om zichtbaarheid te versterken hebben ateliers, werkplaatsen en workshopruimtes een open karakter, door o.a. gebruik van glas.
Om de visie op afval te versterken, bestaat de constructie van het gebouw uit demontabele houten elementen en is het interieur opgebouwd uit hergebruikte materialen. Zo vertelt het gebouw zelf ook het verhaal dat afval een grondstof is. Rethink waste is een ontwerp dat laat zien hoe er omgegaan kan worden met afval en hoe ontwerpen voor gebouwen op een nieuwe manier gemonteerd kunnen worden, waarmee afval in de toekomst te verminderen. Een mooie manier om duurzaamheid na te streven.