Dit afstudeeronderzoek van Bram de Graaf vindt plaats in Rotterdam zuid, waar sprake is van een kansenongelijkheid ten aanzien van gezondheid ten opzichte van Rotterdam Noord. Deze kansenongelijkheid wordt vergroot door de gebrekkige veiligheidsperceptie in de wijk Carnisse waardoor sociale cohesie daar in het gedrang komt. Om de Kansenongelijkheid tegen te gaan is er in dit project optimaal ontworpen voor sociale cohesie. Het afstudeerproject ‘Ontwerpen voor sociale cohesie’ uitgevoerd door Bram de Graaf is daarom een verkenning naar ontwerpuitgangspunten voor de gebouwde omgeving voor het faciliteren van sociale cohesie.
CONTEXT
Carnisse is een arbeiderswijk in het hart van Rotterdam-Zuid. Sinds 1900 is de wijk fors gegroeid en telt vandaag de dag zo’n 11.000 inwoners verdeeld over ongeveer 6000 huishoudens. 57% van deze huishoudens is een eenpersoonshuishouden. Deze grote groep eenpersoonshuishoudens bestaat voornamelijk uit arbeidsmigranten die vaak tegen veel te hoge huren in een te kleine woning zitten. Het gevolg hiervan is dat deze wijkbewoners veel op straat te vinden zijn en de overige bewoners vaak in oncomfortabele situaties brengen die leiden tot een onveilig gevoel. De gemeente Rotterdam wil de huisjesmelkerij aan banden leggen en inzetten op diversificatie van het woningaanbod in Carnisse. Diverse panden zijn opgekocht en door een puntensysteem doen veel verhuurders afstand van hun woningen. Het doel is om met deze strategie sociale stijgers, starters en sterke schouders vast te houden en aan te trekken om zo het woonklimaat in Carnisse te verbeteren. De ontwerpvraag die blijft liggen; hoe kan voor deze doelgroepen sociale cohesie optimaal gefaciliteerd worden.
ONDERZOEK
Het onderzoek naar het faciliteren van sociale cohesie is op twee manieren verricht:
I. literatuur onderzoek om de randvoorwaarden van de gebouwde omgeving voor het kunnen bestaan van sociale cohesie in kaart te brengen. De belangrijkste resultaten die voortkwamen uit het literatuur onderzoek zijn:
- Een duidelijk gedefinieerde situationele normaliteit
Wat wordt door de buurt als normaal gezien, geen vuil op straat, bijgehouden tuinen en openbaar groen, bewoners die elkaar groeten, etc. - Een leesbare omgeving
Van wie is de plek waar ik nu ben, wat voor gedrag wordt er van mij verwacht op deze plek, voel ik me thuis en veilig op deze plek. - Toegankelijke, comfortabele, goed onderhouden en tot verblijf uitnodigende openbare ruimte
Een openbare ruimte die meer is dan enkel verkeersruimte, een schone plek waar mensen elkaar kunnen ontmoeten, kunnen verblijven, leidend tot herkenning en sociale netwerken. - Keuze vrijheid
Bewoners en bezoekers moeten de mogelijkheid hebben om sociale interactie aan te gaan maar ook zeker om deze te vermijden. - Ruimte voor behoeftes van bewoners
Bewoners zijn de experts van hun eigen woonomgeving. Het is daarom van belang dat voor ieder ontwerp begrip ontstaat over de context en de behoeftes van de bewoners op die plek.
II. Veldonderzoek om er achter te komen wat de behoeftes van bewoners zijn op gebied van sociale cohesie
Zoals de 5e conclusie uit het literatuuronderzoek al aanduid heeft sociale cohesie naast de algemene randvoorwaarden ook een locatie gebonden element, de behoeftes van bewoners. In het onderzoek zijn deze behoeftes in kaart gebracht doormiddel van vraaggesprekken met een diverse groep bewoners in het huis van de wijk in Carnisse. Op een praatplaat werden quotes en locaties gekoppeld binnen de 4 waarde categorieën van sociale cohesie. Doormiddel van analyse en verificatie zijn de volgende waardes maar ook behoeftes van de bewoners inzichtelijk gemaakt:
Onder de bewoners van Carnisse wordt veel waarde gehecht aan het groen, de hoeveelheid daarvan zien ze daarom ook graag toenemen. Verder wordt er veel waarde gehecht aan de vele buurtinitiatieven in de wijk en zouden deze zichtbaarder mogen worden. De bewoners zien ook veel potentie in een betere verbinding met andere wijken en zeker Zuidplein i.c.m. alle faciliteiten, “we hebben elkaar zo veel te bieden”. Als laatste zeggen de bewoners een enorme behoefte te hebben aan een veilige woonomgeving, drugsgebruik, hangjeugd en criminaliteit zorgen voor angst, onrust en een onveilig gevoel. Een toenemend gevoel van veiligheid is cruciaal voor het bestaan van sociale cohesie onder de bewoners.
ONTWERP
Op basis van het verrichtte onderzoek zijn 10 locatie specifieke ontwerpuitgangspunten zijn geformuleerd; Overgangszones tussen publiek en privé, Ontsluitingsvrijheid, Zichtlijnen, Toe-eigening van ruimte, Hoogteverschillen, Geen blinde gevels, Zonering door niveauverschil, Plek voor gesprek, Groen en ten slotte routes voor langzaam verkeer.
In het ontwerp van het woongebouw tussen de Markerstraat en de Bevelandsestraat is ingezet op het ontwerp van de grenzen tussen de verschillende zones tussen privé en openbaar. In deze overgangszones zijn steeds zo veel mogelijk van de uitgangspunten verwerkt om zo woningentrees, galerijen, poorten en binnenterreinen vorm te geven. Door deze overgangen helder te ontwerpen, weten mensen welke ruimte van hen is, wat voor gedrag daar gedoogd en ook zeker niet gedoogd is, en kunnen mensen elkaar ontmoeten èn vermijden. In de zones tussen hun private woning en de openbare stad ontstaan zo de ideale omstandigheden voor het ontstaan van sociale cohesie in het woonblok en de wijk.
