Hoe kunnen privé tuinen positief bijdragen aan de leefbaarheid in de stedelijke omgeving? Dit was voor Patrick Rouwette, een belangrijke vraag die hij als uitgangpunt heeft genomen voor zijn afstudeerproject ‘Rethinking Urban Domestic Gardens’. De wijk waar Patrick zelf opgroeide heeft hij in de loop der jaren op een negatieve manier zien veranderen. Waar tuinen eerst goed onderhouden werden, met veel groen, gebruikten steeds meer mensen hun voortuin als parkeerplaats, achtertuinen werden verwaarloosd of volledig bestraat zonder een enkele vorm van groen. Deze achteruitgang van de esthetische kwaliteit van zijn eigen buurt is hem altijd bijgebleven.
Casestudy in de Tarwewijk Rotterdam Zuid
Ook de Tarwewijk is een wijk waar circa 30% van het oppervlak bestaat uit tuinen, vooral in de vorm van privé tuinen in gesloten bouwblokken van 3, 4 of 5 lagen. Deze vorm van bebouwing met een hogere dichtheid zorgt ervoor dat maar een klein deel van de bewoners toegang heeft tot deze tuinen. Patrick stelt dat deze bewoners deels verantwoordelijk zijn voor de (negatieve) kwaliteit van de directe leefomgeving van de andere bewoners. Hoe kunnen deze tuinen in steden ingepast worden en zo weer positief bijdragen aan de leefbaarheid in de stedelijke omgeving?
Na meer te hebben geleerd over de effecten van deze verstening van de stedelijke omgeving, niet alleen qua esthetiek maar ook ten aan zien van de leefbaarheid voor bewoners, ontstond bij Patrick de vraag wat het perspectief is op privé tuinen. Deze tuinen beslaan een aanzienlijk deel van de stedelijke omgeving, wat enorme kansen biedt voor verbetering. Ook ten aan zien van andere actuele stedelijke vraagstukken zoals de vermindering van verstening, klimaatadaptatie en verdichting kunnen deze tuinen een belangrijke rol spelen.
Bewoners als belangrijkste stakeholders
Naast theoretisch onderzoek en analyses stond praktisch onderzoek centraal in het afstudeerproject van Patrick. Waarbij de gebruikers, bewoners van de Tarwewijk, de belangrijkste stakeholders waren. Verschillende methoden heeft Patrick gebruikt om te achterhalen hoe deze bewoners zich gedragen in hun tuin en in de openbare ruimte; wat de waarde van tuinen en de openbare ruimte is voor bewoners; welke wensen zij hebben; en hoe deze plekken meer kunnen bijdragen aan de leefbaarheid in de Tarwewijk. Zo heeft hij onder andere een enquête uitgezet, interviews met verschillende bewoners gehouden en een straatactie georganiseerd. Daarnaast is er een ‘urban design game’ met leerlingen van groep 7 en 8 van basisschool De Globe gespeeld, om zo ook de visie van de kinderen te achterhalen. De belangrijkste bevindingen en analyses zijn vervolgens samengevat in een overzichtstekening van een deel van de wijk.
Bekijk hier de tekening op groter formaat
De fysieke en sociale omgeving
Het onderzoek toont aan dat, om de leefbaarheid in de Tarwewijk te verbeteren en de wijk beter te laten aansluiten op de eerdergenoemde actuele stedelijke vraagstukken, het belangrijk is dat er naar een balans wordt gezocht tussen de behoeftes van de fysieke omgeving en de sociale omgeving, zodat deze elkaar kunnen versterken en waardevol voor de bewoners kunnen worden. Nieuwe ontwikkelingen zullen altijd moeten bijdragen aan beide omgevingen stelt Patrick. Om de waarde van tuinen voor de leefbaarheid van de Tarwewijk maximaal te benutten concludeerd Patrick dat er nieuwe manieren van implementatie van tuinen in de stedelijke omgeving moeten worden toegepast, in samenhang met (her)ontwikkelingen van bebouwing en de openbare ruimte. Zo kan men de waarden van tuinen ‘projecteren’ in de openbare ruimte. Waardoor meer mensen toegang tot deze waarden krijgen. Deze manier is breed toepasbaar, ook buiten de Tarwewijk.
Voor zowel de sociale- als de fysieke omgeving zijn de belangrijkste waardes door Patrick vertaald naar een set van ontwerpprincipes, toepasbaar in de (semi) openbare ruimte:
Sociale omgeving
- Werken
- Leren
- Eten
- Spelen
- Ontmoeten
Fysieke omgeving
- Vergroening
- Verkoeling
- Infiltratie
Het superblok
De herontwikkeling van de projectlocatie in de Tarwewijk bestaat uit een combinatie van transformatie, sloop en toevoeging van een diversiteit aan (semi) private en gedeelde buitenruimtes, openbare ruimtes en bebouwing, die samen een nieuw ‘superblok’ vormen. Het superblok, met autovrije openbare ruimtes, biedt extra ruimte voor de implementatie van bovengenoemde ontwerpprincipes. Principes die worden gebruikt om de gebouwde omgeving te koelen, om zo het hitte-eilandeffect te verminderen; klimaatbestendige openbare ruimtes met extra groen, en zo minder verstening en meer infiltratie te creëren. Gecombineerd met de sociale omgeving waardes van tuinen; met plekken voor diverse activiteiten; meer sociale interactie, verbondenheid; en betrokkenheid met de lokale omgeving, om gemeenschapsvorming te stimuleren.
Nieuwe kwaliteiten buiten, binnen en bovenop de bouwblokken
Door slimmer gebruik te maken van schaarse ruimte, door een gedeelte van de privé tuinen in het superblok te transformeren naar meer semi-private gedeelde tuinen, wordt de toegankelijkheid van de kwaliteiten van tuinen voor meer bewoners verhoogt. Met stijgende kansen voor sociale interactie en verbondenheid met buren en de directe omgeving. Verdere verdichting en diversificatie met andere typen woningen en buitenruimten, inclusief gedeelde en private daktuinen, leidt tot meer nieuwe kwaliteiten buiten, binnen en bovenop de bouwblokken. Een ontwikkeling die kan leiden tot het aantrekken van diverse doelgroepen naar de Tarwewijk en een grotere diversiteit in het gebruik van de verschillende plekken. Met meer levendigheid, een hogere sociale controle gedurende de dag, en daarmee een verhoogde leefbaarheid.
