We leven momenteel in een gezondheidscrisis. De groeiende beschikbaarheid van ongezond voedsel en de toename van sedentair gedrag leidt tot allerlei gezondheidsproblemen, met name in gemeenschappen van lage socio-economische status zoals ook in Rotterdam-Zuid. Hoewel de gemeente Rotterdam het probleem erkent en inzet op preventie, is er nog te weinig aandacht voor preventie onder jongeren. Tegelijkertijd heeft deze groep te maken met negatieve (voor)oordelen, en is er weinig tot geen plek voor hen in de openbare ruimte. Dit is met name het geval in Groot-IJsselmonde; een vergrijsde naoorlogse stadswijk waar vrijwel alle faciliteiten op ouderen - de dominante leeftijdsgroep - zijn afgestemd. In dit afstudeerproject pakt Annemijn van Gurp beide problemen aan, waarbij de oplossingen elkaar ondersteunen en versterken.Diorama is aantrekkelijke plek voor jongeren waar zij zich thuis voelen, en die tegelijk gezonder gedrag stimuleert door in te spelen op de karakteristieken van de doelgroep.
Multi-method benadering
Het onderzoek bestond uit een tweetal deelvragen, ieder met een eigen methode. Via deze multi-method benadering begon het onderzoek met het schetsen van de kenmerken van de doelgroep en hun belevingswereld, gevolgd door een literaire analyse over welke attributen en ruimtelijke elementen een plaats aantrekkelijk maakt voor jongeren. Vervolgens zijn vier projecten van jongerencentra geanalyseerd om na te gaan of - en zo ja, hoe - deze elementen worden toegepast in deze projecten. De uitkomsten van het literatuuronderzoek en de geanalyseerde projecten vormen samen de basis van de ontwerpopgave en dienen als meetinstrument waarlangs het ontwerp kan worden beoordeeld. De referentieprojecten dienden ook ter inspiratie voor het programma van eisen, dat later is geëvalueerd door een groep middelbare scholieren tijdens twee participatieve workshops. Het doel van deze workshops was de behoeften en wensen van de jeugd in een dergelijk gebouw in kaart brengen, en hen een stem te geven in het ontwerpproces. De resultaten van de workshops dienden vervolgens als nieuwe input om het ontwerp verder te ontwikkelen en verbeteren.
Belangrijkste resultaten
De eerste stap bij het ontwerpen van succesvolle plekken voor de jeugd is het kiezen van de juiste locatie. Zo'n locatie moet in staat zijn een gevoel van vrijheid te geven en ruimte voor persoonlijke expressie en sociale interactie te bieden. Grote, groene plekken zijn vaak erg populair omdat ze zeer flexibel zijn in gebruik en mensen de ruimte naar eigen inzicht kunnen interpreteren. Een dergelijke plek moet echter uitgerust zijn met elementen en voorzieningen die jongeren inspireren om er actief gebruik van te maken. Daarbij moet de plek ook gemakkelijk toegankelijk zijn en beweging stimuleren. Door fietswegen en wandelpaden op te nemen in het stedenbouwkundig plan, met daarlangs aantrekkelijke bestemmingen, wordt ingespeeld op de ‘need for immediacy’ van tieners.
Hoewel het de ambitie is om een plek te ontwerpen voor jongeren alleen, moet men uitkijken dat ze daarbij niet worden geïsoleerd van de samenleving. Door te ontwerpen in lagen en zones en zo de plek op te delen in kleinere gebieden, worden tieners geïntegreerd in de bestaande openbare ruimte, in plaats van geïsoleerd. De grenzen tussen deze zones moeten duidelijk gedefinieerd zijn, maar niet te hard, zodat toch een gevoel van eenheid en sociale controle kan worden behouden.
Aangezien jongeren zich van nature aangetrokken voelen tot populaire ruimtes, moet de te ontwerpen plek een gevarieerd programma aanbieden dat zoveel mogelijk verschillende groepen aantrekt; dit zal leiden tot meer levendigheid en ontstaat tegelijkertijd een veilige en inclusieve omgeving. Aangezien gebleken is dat jongeren het grootste deel van hun vrije tijd het liefst besteden aan rondhangen met vrienden, zal het inspelen op die behoefte en de plek daarnaar inrichten ook in hoge mate bijdragen aan de charme en populariteit van de plek.
De korte spanningsboog en snelle veranderlijkheid van jongeren vraagt om een veerkrachtige en flexibele plek. Multifunctionele ruimtes en modulaire inrichting geven jongeren de mogelijkheid om zich de plek eigen te maken, wat vervolgens weer bijdraagt aan hun gevoel van eigenaarschap.
Ten slotte moet de plek een representatie zijn van het collectief 'jongeren'. Jongeren verlangen vooral naar unieke plekken die een gevoel van trots bij hen oproepen. Ruimtelijke elementen zoals opmerkelijke vormen, verrassende composities en gebruik van levendige kleuren dragen bij aan het ontwerp van dergelijke unieke plekken.
De geschetste ruimtelijke randvoorwaarden en ontwerpelementen vormen samen een ontwerpkader dat gebruikt kan worden als instrument om het potentiële succes van een jeugdgericht ontwerp te meten. Daarnaast hebben de resultaten van de workshops geholpen het programma van eisen verder te verfijnen en om te begrijpen hoe dit PvE mogelijk zal worden gebruikt, door de dag en door de week heen.
Diorama
Het centrum ligt in een grote groene zone in het hart van Groot IJsselmonde, tussen Hordijkerveld en Reyeroord. Deze ruimte past bij de doelgroep omdat het een gevoel van vrijheid faciliteert en ruimte geeft voor persoonlijke expressie en sociale interactie, allemaal zaken waar jongeren veel waarde aan hechten. Tegelijkertijd is het het perfecte voorbeeld van een groene ruimte die zo schaalloos en leeg is dat hij anoniem aanvoelt en maar weinig wordt gebruikt.
Het oorspronkelijke idee voor het park, dat is ontworpen door Peter van Drimmelen, was dat het een grote groene scheidingszone zou worden tussen twee wijken. Het moest een park worden met een natuurlijk en wild karakter en was vooral bedoeld voor jongeren om naar buiten te gaan, te spelen en te verkennen.
Deze kenmerken zijn opnieuw geïnterpreteerd en nieuw leven ingeblazen. Door het ontwerp van een centraal meanderend pad met meerdere aftakkingen wordt het park weer geactiveerd. Een secundaire route sluit aan op het meer actief geprogrammeerde deel van het park en leidt naar het jeugdcentrum. Het wilde en natuurlijke karakter wordt teruggebracht in het park door de wateroevers glad te maken en gevarieerde vegetatie toe te voegen. Het radiale grid van het jeugdcentrum is de basis voor de organisatie van functies en paden in het park. De specifieke locatie van het gebouw wordt bepaald door de waterpartij die het aan drie zijden omsluit; verbonden met het momenteel ongebruikte basketbalveld en de skatebaan. Het is ook de huidige locatie van buurttuin Oeverloos.
De nieuwe actieve zone bestaat uit een grote verscheidenheid aan functies. Zo biedt het buitenprogramma een mini mountainbike parcours, een nieuwe en meer beschermde moestuin voor Oeverloos op de binnenplaats van het centrum, klimmuren, een skatebaan, hangplekken, twee sportveldjes, en outdoor gym, een klimbos en een pier over het water.
Het ronde volume is vormt een contrast met de rechtlijnige context, en geeft het gebouw een vriendelijke uitstraling. Door de cirkel te openen wordt een centrale binnenplaats gecreëerd, waardoor uitzichten van en naar de binnenplaats ontstaan die activiteiten binnen en buiten zichtbaar maken en betrokkenheid stimuleren. De binnenplaats is excentriek geplaatst en zorgt daarmee voor een logische verdeling tussen grotere en kleinere functies in het gebouw. Het dak helt af naar de binnenplaats om voldoende daglicht binnen te laten en een meer menselijke schaal te creëren. Het hoogste punt van het dak bevindt zich aan de noordzijde, bij de hoofdingang. Door de vorm aan twee zijden te openen worden ingangen gedefinieerd en wordt het gebouw onderdeel van de actieve route. Het doorlopende dak verbindt tenslotte de twee volumes en maakt het tot één geheel.
Het programma is strategisch verdeeld. Het westelijke gebouwdeel huisvest het café, de keuken en de kas, en fungeert als buffer tussen de openbare parkzone en de actieve zone, omdat het een functie is die waarde heeft voor bewoners en bezoekers van alle leeftijden. De ingang van het café bevindt zich onder de overdekte ruimte, waar bezoekers beschut kunnen staan voordat ze naar binnen gaan, of buiten zitten wanneer het regent. De ingang naar de rest van het centrum bevindt zich in het midden van het volume, en stimuleert bezoekers om de binnenplaats op te gaan en de ruimte te ervaren voordat ze het centrum betreden.
Leren in de vorm van workshops tuinieren en koken, maar ook studiegroepen en hulp bij huiswerk voor tieners die begeleiding nodig hebben of willen.
Hoewel het grootste deel van het actieve programma buiten is ondergebracht om de drempel laag te houden en die functies ook na sluitingstijd te kunnen gebruiken, huisvest het centrum wel kleedkamers en een multifunctionele ruimte die bijvoorbeeld kan dienen als danszaal, yogastudio, of boks studio.
Aangezien ‘hangen’ de belangrijkste tijdsbesteding van jongeren is, zal het ontwerpen van ruimtes die dat faciliteren er ook in hoge mate toe bijdragen dat jongeren er graag komen. Daarom huisvest het centrum een café met een groot terras, en een multifunctionele hangplek die eens per week dienstdoet als bioscoop en die kan worden uitgebreid door de vouwdeuren van de sportruimte te openen voor grotere evenementen. Interieurelementen zoals de tribune zijn gemaakt van oude gymnastiekvloeren als knipoog naar beweging, waardoor een verrassend patroon ontstaat en de ruimte kleur krijgt.
Hoewel jongeren zichzelf vaak als volwassenen beschouwen, zit deze levensfase vol onzekerheden en individuele worstelingen. Daarom is het centrum ook een plek waar ze terecht kunnen met vragen of problemen waar ze hulp bij nodig hebben. Het centrum kan fungeren als de basis van waaruit jongerenorganisaties activiteiten organiseren en hulp en begeleiding bieden. Het centrum zal meestal door de jongeren zelf worden gerund, omdat dit helpt een gevoel van eigenaarschap en toekomstperspectief te creëren. Bovendien kijken jongeren vaak op tegen hun leeftijdsgenoten, dus wie kan beter gezond gedrag stimuleren dan de jongeren zelf?
Het centrum is afgewerkt met een houten gevelbekleding en bestaat uit verschillende lagen voor een dynamische expressie. Terwijl de buitengevels grotendeels zijn voorzien van gevelbekleding en optisch van de grond lijken te zijn getild door een betonnen band, bestaan de gevels van de binnenplaats vrijwel geheel uit glas. Door dit onderscheid te maken ontstaat een lichte, open en laagdrempelige ruimte aan de kant van de binnenplaats, die door de meer gesloten buitengevels wordt afgeschermd van de rest van het park.
De glazen gevel geeft het gebouw een licht en open karakter, omdat hij vanuit het gebouw mooie doorzichten creëert naar de levendige binnenplaats, waar jongeren kunnen zien hoe hun leeftijdsgenoten workouts doen en groenten verbouwen in de tuin.
De gevel bestaat uit een basislaag met twee diepere lagen, beide met hun eigen afmetingen, volgorde en hoek. De donkergroene kleur van de gevelbekleding en de houten kozijnen verwijzen naar de natuurlijke context waarin het gebouw staat en helpen het naadloos op te gaan in de omgeving.
Door de zijkanten van de diepere lagen verschillende kleuren te geven verandert het aanzicht van de gevel afhankelijk van het standpunt, wat een extra dimensie aan het gebouw toevoegt en beweging stimuleert.
De vorm van het gebouw en de hoge duurzaamheidsambities maken het tot een kostbare ontwikkeling. Het project wordt gefinancierd via een social impact bond, met de stichting Verre Bergen als hoofdinvesteerder. Deze stichting is ook de aanjager van programma's als UrbanSkillz en Vakmanstad. Een project dat meer gericht is op gezondheid zou een waardevolle aanvulling zijn op hun portefeuille. Door aan de voorkant te investeren verminderen we niet alleen gezondheidsrisico's en -kosten, maar verbeteren we ook actief de gezondheid van jongeren - zowel fysiek als mentaal. Voorkomen is immers beter dan genezen.
Al met al heeft Diorama alle ingrediënten om de nieuwste hotspot van Groot-IJsselmonde te worden, omdat het inspeelt op de wensen en behoeften van tieners, een broodnodige ontwikkeling is voor de gemeenschap en dus zowel de mentale als fysieke gezondheid stimuleert.