Misstanden in winkelstraten schaden de leefbaarheid van wijken en verdringen ‘eerlijke’ ondernemers uit winkelgebieden. Samen met de politie Rotterdam Rijnmond en de gemeente Rotterdam ontwikkelt Veldacademie daarom een dashboard waarop risico-ondernemingen en missstanden snel te herkennen zijn.
Rotterdam-Zuid is een gebied met een concentratie van sociaaleconomische problematiek. Een aantal jaar geleden is daarom het Nationaal Programma Rotterdam Zuid opgericht om bewoners te helpen op het gebied van onderwijs en werk. Een ander speerpunt is de verbetering van de leefbaarheid op Zuid – onder andere door het tegengaan van misstanden in winkelgebieden. In het begin was er veel aandacht voor grotere winkelstraten – zoals de Beijerlandselaan – waar al veel aan de hand was. Nu krijgt men steeds meer oog voor kleinere gebieden met beginnende problemen. Daarom is met de Veldacademie een pilot gestart om missstanden in winkelgebieden snel in beeld te brengen en preventieve maatregelen te ontwikkelen om uitbreiding te voorkomen.
Leefbaarheid onder druk
Misstanden in winkelgebieden kunnen grote impact hebben op de leefbaarheid van wijken. Denk aan belastingontduiking, witwassen van contant geld in winkels of zelfs illegale prostitutie en drugshandel. Dit soort misstanden kunnen uitgroeien tot ondermijnende criminaliteit. Het begint vaak bij een ‘niet pluis’ gevoel van betrokken instanties. Het valt dan bijvoorbeeld op dat bepaalde branches in een winkelstraat zeer veel voorkomen terwijl er geen economische basis voor is. Of dat er nooit klanten zijn en het assortiment sterk verouderd is.
Activiteiten die horen bij een informele economie en daadwerkelijk ondermijnende activiteiten zijn soms lastig uit elkaar te houden – ook voor de betrokkenen zelf. Ondermijning is vaak een geleidelijk oplopend proces dat begint bij een kleine bijverdienste of vriendendienst en waar men steeds meer onderdeel wordt van een criminele organisatie.
Weerbaar maken van de wijk
In winkelgebieden hebben misstanden vaak een aanzuigende werking waardoor de algemene uitstraling en veiligheid van een gebied achteruitgaat en ‘eerlijke’ ondernemers het steeds lastiger krijgen en vertrekken. Naast het bestrijden van misstanden is daarom het voorkomen ervan heel belangrijk. Samenwerking van verschillende overheidsinstantie en het weerbaar maken van organisaties in de wijk, zoals VvE’s en ondernemersverenigingen, is cruciaal. Maar hoe herken je (beginnende) misstanden?
Dashboard Preventie van Misstanden
Veldacademie ontwikkelt in samenwerking met de Gemeente Rotterdam en de Politie Rotterdam Rijnmond een dashboard voor de vroege signalering van misstanden in winkelgebieden. Voor het dashboard is op basis van een wetenschappelijke literatuuranalyse en interviews met professionals een overzicht gemaakt van zogenoemde ‘criminogene factoren’. Dat zijn factoren die op criminele activiteiten in de winkelgebieden kunnen duiden. Dit overzicht gebruiken we als basis voor het verzamelen en analyseren van data door middel van deskresearch en veldwerk die in het vervolg in een GIS-database gepubliceerd wordt. Politie en gemeente hebben op deze manier een actueel overzicht van een winkelgebied en kunnen – bij vermoeden van misstanden – snel controleren of er verschillende signalen zijn, om hoeveel bedrijven het gaat en hoe deze verspreid zijn in het gebied. Afhankelijk van de situatie kan de gemeente en/of politie dan preventief optreden, bijvoorbeeld door vaker op bepaalde plekken te controleren en/of het inzetten van een winkelstraatmanager.
Actieonderzoek met politie, gemeente en studenten
Het onderzoek is opgezet als actieonderzoek waarin we de uitkomsten steeds weer met alle betrokkenen interpreteren en gezamenlijk vervolgstappen bepalen. Bijzonder zijn de gezamenlijke ‘veldwerkacties’ waarin medewerkers van de politie, gemeente en studenten binnen enkele uren online en in de gebieden veel informatie over de winkelgebieden verzamelen en meteen in een GIS-database verwerken. Het gaat om informatie zoals de fysieke staat van gebouwen, de actualiteit van het assortiment of het controleren van inschrijvingen, bijvoorbeeld in het bedrijvenregister. Daardoor is het mogelijk om in korte tijd winkelgebieden in beeld te brengen. Deze acties hebben daarnaast extra waarde voor professionals omdat ze bijdragen aan teambuilding tussen verschillende organisaties en professionals tijdens het veldwerk veel van elkaar leren.
Bijdrage van studenten
Dit onderzoek biedt verschillende studenten de mogelijkheid om mee te werken en is een goed voorbeeld hoe we op de Veldacademie het onderzoek van studenten voor een project combineren. Twee studenten van de Hogeschool Rotterdam hebben eind 2019 als onderdeel van hun stage bij de politie de winkelstrip Slinge in beeld gebracht. Onder begeleiding van de Veldacademie analyseerden en visualiseerden zij bedrijfsdata in een GIS-database. Deze database valideerden zij door middel van veldwerk in het gebied en gesprekken met uitvoeringsexperts van de politie. De presentatie van hun resultaten aan de politie en gemeente heeft geleid tot een verschillende vervolgvragen en hypothesen. De Veldacademie heeft naar aanleiding van deze vragen ook winkelgebied Wolphaertsbocht geanalyseerd en de methodiek is verfijnd.
Een studente criminologie van de Erasmus Universiteit heeft in 2020 voor haar scriptie onderzoek gedaan naar potentiele factoren voor criminele activiteiten in winkelgebieden die de basis vormt voor onze ‘checklijst’ voor het veldwerk. Het aanvullende veldwerk is uitgevoerd door drie stagiaires Ruimtelijke Ordening van de Hogeschool Rotterdam. Deze studenten hebben diverse methoden ontwikkeld om het onderzoek overzichtelijk en visueel aantrekkelijk te presenteren. Ook voor het vervolg betrekken we weer stagiaires voor het veldwerk.
Resultaten
Onze bevindingen zijn gepresenteerd in de vorm van kaartmateriaal, grafieken en een online GIS-dashboard dat voor alle betrokkenen toegankelijk en makkelijk te raadplegen is. Het dashboard bevat informatie over zo’n 450 winkelunits.
Twee jaar later
Na het afronden van het onderzoek in 2020 hebben er meerdere geweldsincidenten plaatsgevonden op de Wolphaertsbocht. Ook hebben zich veranderingen voorgedaan in het winkelbestand. Daarom heeft Directie Veilig Charlois opdracht gegeven voor een nieuwe inventarisatie van de Wolphaertsbocht en een aantal zijstraten. Doel van deze inventarisatie is om te kijken welke veranderingen zich hebben voorgedaan. Net als in het vorige onderzoek vindt voor deze inventarisatie een combinatie plaats van veldwerk en deskresearch. Het veldwerk wordt uitgevoerd door een team van Directie Veilig, de politie en Veldacademie. Voor de deskresearch worden uit bestaande databronnen zoveel mogelijk relevante data over de winkels toegevoegd. De bevinden worden bijgewerkt op het online dashboard.