Voor sociale stijgers is te weinig huisvesting op Zuid, daarom ontwikkelde Emma ten Bosch (Faculty of Architecture and the Built Environment TU Delft) woningen, gebruikmakend van bestaand cultureel erfgoed. Naast wonen integreert zij in een leegstaand schoolgebouw in Hillesluis ook culturele functies, waarmee voor dit voorheen openbare gebouw een publieke functie behouden blijft. Emma haakt met haar project ‘Thuis op Zuid’ aan op twee belangrijke pijlers van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid. Het vasthouden en aantrekken van mensen die stijgen op de sociale ladder is een belangrijk pijler. Daarnaast is het vergoten van het kunst- en cultuuraanbod een speerpunt.
Voor de bewoners op Zuid die opklimmen op de sociaal-maatschappelijke ladder geldt vaak dat ze vertrekken uit Zuid op het moment dat ze wooncarrière willen maken. Woningen die passen bij hun woonwensen zijn namelijk schaars in hun eigen wijken, terwijl ze er eigenlijk graag willen blijven vanwege hun sociale netwerk. Emma deed daarom onderzoek naar wat deze woonwensen precies zijn, en hoe deze kunnen worden toegepast in het ontwerp van woningen (zie ‘downloads’ onderaan deze pagina). Zo zijn ze op zoek naar een woning in het middensegment, moet deze veel praktische ruimte(s) hebben, veel privacy bieden en is een scheiding tussen bijvoorbeeld ontvangstruimtes en privé-ruimtes gewenst. Kenmerken van eengezinswoningen kunnen daarnaast als bijzondere kwaliteiten worden toegepast bij meergezinswoningen, zoals een eigen voordeur aan de straat, meerdere verdiepingen en een buitenruimte.
Mixed-use programma in herbestemmingontwerp
Als alternatief voor sloop+nieuwbouw koos Emma ervoor om op zoek te gaan naar een bestaand pand met ruimte om woningen voor de doelgroep ‘sociale stijgers op Zuid’ in te creëren. Een leegstaand schoolgebouw aan de Hillevliet in de wijk Hillesluis bleek geschikt om te transformeren naar woningen. Het privatiseren van dit voorheen openbare gebouw zou echter wel een vorm van verdichting zijn en daarmee zorgen voor een (nog) hogere druk op de openbare ruimte van Hillesluis. In combinatie met de prominente plek van het gebouw in de wijk is er daarom voor gekozen om een gedeelte van het gebouw publiek te houden en er een mixed-use gebouw van te maken. Een Huis van de Wijk, een dansschool en werkruimtes voor ondernemers uit de buurt werden aan het programma toegevoegd om er echt een gebouw voor de buurt van te maken. Tegelijk passen deze functies goed bij de pijlers van het Nationaal Programma Rotterdam Zuid.
Eigen plek en/of ontmoeting
Een van de uitdagingen in het ontwerp was het vinden van de balans tussen scheiding en samenkomst van de verschillende functies. Het bieden van genoeg privacy voor de bewoners als individuen, voor de bewoners als collectief en voor sommige delen van de publieke functies is essentieel voor een geslaagd ontwerp. Tegelijk is het faciliteren van ontmoeting binnen en rondom het gebouw een van de hoofddoelen, onder andere om de sociale binding in de wijk te kunnen bevorderen. De verschillende gebruikers kregen daarom een eigen plek in het gebouw: voor het publieke gedeelte wordt de oorspronkelijke hoofdentree gebruikt en de woningen hebben ofwel een eigen voordeur aan de straat, of kunnen bereikt worden via de gezamelijke entree aan de achterkant van het gebouw. De binnenplaats met de tuinen, dakterassen en loggia’s wordt uit het zicht van het publieke gedeelte onttrokken doordat de ruimtes die door de bewoners collectief gebruikt kunnen worden zich er tussenin bevinden.
Deze collectieve ruimtes grenzen aan de voormalige aula, die wordt opgebouwd tot atrium. Dit is dé plek in het gebouw waar de verschillende functies samenkomen en waar alle gebruikers elkaar kunnen ontmoeten – net zoals in de oorspronkelijke school. Waar in het huidige gebouw de aula één ruimte op de eerste verdieping is, wordt in het ontwerp juist een opening gemaakt die de verschillende verdiepingen verbindt en afgedekt wordt met een te openen glazen dak. Zo komt er weer licht in de ruimtes erachter (zoals vóór de verbouwing van 1978 ook het geval was), en kan de grote open ruimte in de zomer als buitenruimte worden gebruikt.
Waar aan de kant van de bewoners de collectieve ruimtes uitkijken over het atrium, grenzen aan de publieke kant op de eerste verdieping de wachtruimte van de dansschool en op de tweede verdieping de kantine van de werkruimtes aan het atrium. Zo dient deze ruimte echt als bufferzone tussen privé en publiek. Op de begane grond bevindt zich de kantine van het Huis van de Wijk, en vanuit hier kan het atrium ook betreden worden. Door het Huis van de Wijk kan de grote open ruimte gebruikt worden als grote zaal, als podiumplek of dus als buitenruimte in de zomer.
Passende woningen voor de doelgroep
Om de sociale stijgers van Rotterdam-Zuid gelegenheid te bieden wooncarrière te maken, moesten woningen ontworpen worden die voldoen aan hun woonwensen. Het type woning speelt hierbij een grote rol. De voormalige school bestaat uit lange gangen met grote lokalen, en hier zouden stuk voor stuk woningen van gemaakt kunnen worden. Hiermee zouden de woningen echter niet voldoen aan de onderzochte woonwensen, dus is ervoor gekozen om de ruimtelijke indeling te veranderen. Om zoveel mogelijk woningen met een eigen voordeur aan de straat te creëren, zijn relatief smalle benedenwoningen gemaakt die meerdere verdiepingen beslaan. Daarnaast zijn er dubbele bovenwoningen die een voordeur aan de straat delen met één andere woning, en zijn er een aantal kleinere appartementen en studio’s die bereikbaar zijn via de gezamelijke entree aan de achterkant, de oorspronkelijke trappenhuizen en gang op de tweede verdieping. Bijna alle woningen hebben een privé-buitenruimte en hebben een ruimtelijke indeling die past bij de woonwensen van de sociale stijgers uit het onderzoek. De gevel is ter plaatse van de woningen grotendeels vervangen door duurzame geveldelen met houten lamellen die het zicht vanaf de straat naar binnen beperken om de privacy van de bewoners te waarborgen. Daarbij zijn de herkenbare betonnen kolommen van het oude schoolgebouw wel bewaard gebleven.
Nieuwe dakopbouw en behoud karakter schoolgebouw
Bij de verbouwing van de school in 1978 is het oorspronkelijke dak aan de voorkant vervangen door gymzalen in een blokkige vorm. Naast dat dit gedeelte van het gebouw aan renovatie toe was, bood de functieverandering gelegenheid om de oorspronkelijke dakvorm (deels) terug te brengen. Zo sluit het gebouw weer beter aan bij de architectuur van de buurt, terwijl de stalen constructie hergebruikt kan worden in het nieuwe ontwerp. In de nieuwe dakopbouw komen woningen die wat groter en luxer zijn en een mooi uitzicht over de Hillevliet hebben. De aansluiting op de oude gevels uit 1930 is verbeterd door de dakrand door te zetten en een bijzonder hekwerk toe te voegen. Op deze manier blijft het gebouw(de erfgoed), wat op een prominente plek in de buurt staat, herkenbaar en wordt het karakter van de school behouden.
